De geneugten van de democratie en de daaraan verbonden verzorgingsstaat zijn niet uit de lucht komen vallen. Ze zijn niet het resultaat van vragen gesteld op debatavondjes, van dialoog tussen gedupeerde en duperende. Machthebbers hebben ze niet zomaar afgestaan, er is protest en strijd voor geleverd. Het zijn verworvenheden die bevochten zijn. In het huidige politieke klimaat van doorgeslagen consensusvorming zou je dat makkelijk vergeten. Protest lijkt wel een vies woord geworden, iets dat alleen zeikerds, mafkezen of totaalidioten voorstaan. Maar protest is niet voor niets een grondrecht. Inspraak win je niet met een debatmarathon.
Voordat ze het Bungehuis bezetten zat een deel van de initiatiefnemers van De Nieuwe Universiteit in de Facultaire Studentenraad. Zo is Jaap Oosterwijk, die gisteren als gespreksleider de harten van menig AT5-kijker won, een van de oprichters van studentenpartij ONS. Deze studenten gingen eindeloos de dialoog aan met Louise Gunning, voorzitter van het College van Bestuur (CvB). Het leidde tot niks. Wat doe je als je wel mag komen praten, maar als de andere kant niet naar hoeft je te luisteren? Als debat niets meer betekent dan een zoethoudertje, een alibi waarmee het bestuur kan doen alsof ze heus niet dictatoriaal beslissingen neemt? Dan grijp je naar een beproefd en befaamd drukmiddel uit het universitaire protestarsenaal: de bezetting.
Van de stakingen van de arbeidersbeweging tot het ludieke verzet van Dolle Mina, Westerse samenlevingen zijn gevormd door collectieve actie. Als burgers geen gehoor vinden via conventionele democratische kanalen, proberen ze verandering te bewerkstelligen door in beweging te komen. In de twintigste eeuw was dit evident. Nu zijn we in een periode aangekomen waarin mensen vinden dat Nederland af is en er niets meer is om voor te strijden. Dat is gunstig voor machthebbers, want zij zijn al een paar decennia druk bezig om verworvenheden in te perken.
Dat is wat er aan de hand is aan de universiteiten: de inspraak die in 1969 bevochten werd, is inmiddels afgebrokkeld. De universiteit is niet meer van haar studenten en haar staf, maar van consultants, bankiers en interim-managers die derivatenportfolio’s beheren. In het Maagdenhuis werken 201 mensen. Daarvan houden zich er zeven bezig met de kerntaak onderzoek en maar liefst 21 met vastgoedmanagement. Toen de Centrale Studentenraad en de Centrale Ondernemingsraad tegen de voorgenomen bètafusie met de VU stemden, legde het CvB dat besluit klakkeloos naast zich neer. De macht houdt niet van repliek. Die bestuurlijke onthechting en arrogantie is een van de redenen waarom De Nieuwe Universiteit democratische verkiezing van het universiteitsbestuur eist.
Het College van Bestuur van de UvA liet zich gisteren in het Maagdenhuis wederom van haar lelijkste kant zien. Louise Gunning, die geboren lijkt voor de rol van slechterik, toonde zich meer bezorgd om een kapotte deur dan om haar studenten. Ze liet deze jongens en meisjes door de politie aan de haren het Bungehuis uit trekken. In Nieuwsuur verkondigde ze dinsdag hooghartig dat die bezetting lopend onderzoek schade heeft toebracht. Ze was zeker even vergeten dat zij zelf de promovendi en staf van de Faculteit Geesteswetenschappen hun conferentiebudgetten heeft afgepakt, waardoor internationaal netwerken niet mogelijk is en de carrières van vooral jonge onderzoekers ondermijnd worden.
Protest moet schuren, anders is het zinloos. Protest hoeft niet redelijk te zijn – durf vrij te denken wat je wenst, pragmatiek komt later wel. Het doet er ook niet toe of de doorsnee burger, handlanger van de status-quo, het eens is met je eisen of methode. Het begint met een voorhoede. De competente rebellen van de UvA namen het Bungehuis en stootten door naar het Maagdenhuis. Ik hoop dat dit het startsein is voor meer woelige tijden, waarin we een scheiding vorderen tussen bestuur en bedrijf. Weg met het marktdenken uit het onderwijs, maar ook uit de zorg en het openbaar bestuur. Het tijdperk van protestpolitiek is niet voorbij, want democratie is nooit vanzelfsprekend. Inspraak dwing je af.
