Eén van de geplande onderwijsvernieuwingen van de komende jaren wordt het verplicht stellen van de CITO-toets. Er zijn dan wel diverse CITO-toetsen maar ‘de CITO-toets’ is natuurlijk de ‘Eindtoets Basisonderwijs’ die elk jaar gehouden wordt. Aan de hand van deze toets wordt bepaald naar welke middelbare school een leerling uiteindelijk gaal: vmbo, havo, vwo. Dit is de reden waarom de laatste jaren steeds verder mis loopt met deze toets en de klachten, in ieder geval in de media, steeds luider worden: de toets is te allesbepalend.
Het CITO verdedigt zich tegen kritiek over de ‘momentopname’ van de toets door te stellen dat het meet welke zaken een leerling precies heeft geleerd in de afgelopen acht jaar, niet per se een intelligentieniveau. Daarmee geeft ze tevens al een andere verandering aan die zich in de afgelopen dertig jaar heeft afgespeeld: de basisschool is verruimd en een leertraject van acht jaar geworden. Daarvoor was de basisschool maar zo’n zes jaar, met twee kleuterklassen daaronder. Plakken en knippen is even belangrijk, zo niet belangrijker, voor de ontwikkeling van een kind in deze vroege jaren maar is een heel ander systeem dan het meer leergerichte systeem van het basisonderwijs. Het idee dat er te meten leerdoelen gehaald moeten worden, zelfs op zo jonge leeftijd, heeft zich blijkbaar verspreidt naar wat ooit de kleuterschool was.
Verder is de basisschool natuurlijk vooral wat de naam al in zich heeft: een basis. Als je er van uit gaat dat elk kind dan de school moet verlaten met een bepaalde basisachtergrond dan is het meten van bepaalde einddoelen niet eens zo gek. Zonder naar een puur management systeem door te slaan is het geen onaardig idee waar kinderen staan in hun ontwikkeling en wat ze nu eigenlijk tot op een bepaald moment hebben meegekregen. Ouders en scholen stellen zich echter graag wat meer zwart-wit op en geven zo grond aan hun eigen klachten over een eindtoets. Met een dergelijke abstracte voorstelling van een kennisniveau is het niet opmerkelijk dat diezelfde ouders klagen over de druk die op de eindtoets komt te liggen.
Wanneer we naar de argumentatie van het CITO kijken dan kunnen we ons zelf afvragen waar de hele spanningsopbouw naar de toets toe eigenlijk voor nodig is. Is “straks komt er een heel belangrijke toets aan” niet relatief zware druk voor een kind dat tot dan toe slechts kleine proefwerkjes hoefde te maken? Als het CITO zegt dat het vooral bedoeld is om een waardering te geven aan wat iemand tot dan toe heeft geleerd: waarom zou je dan nog van te voren geacht worden te studeren? Wanneer een vmbo-advies een redelijk advies zou zijn, kan een kind dan toch een ruim havo-advies krijgen door ‘even’ acht jaar stof bij te leren voor zo’n toets? En zou dat wenselijk zijn?
Het is natuurlijk geen doen om een toets af te nemen zonder voorbereiding. De stress van een onverwachte toets moet niet onderschat worden en een jaarlijkse eindtoets is natuurlijk voor ouders en leerlingen sowieso al niet erg onverwacht. Veel belangrijker is het echter dat er de juiste waarde aan de toets wordt toegekend. Idealiter is de toets niet bepalend voor het schooltype waar het kind heen kan: het oordeel van de docent weegt minstens even zwaar mee. De CITO-toets ís helemaal geen allesbepalende eindtoets, maar in een steeds verder doorlopende spiraal zijn we elkaar wijs gaan overtuigen van het tegendeel. Ouders klagen over het bepalende karakter van de eindtoets, maar leggen tevens steeds meer druk op kinderen om vooral een hoge score te halen. Kinderen onderling, daar hoeven we het niet eens over te hebben: een hoge score is natuurlijk goed, hooguit is het niet zeker of je een nerd-imago mee wilt nemen naar de middelbare school. Het uitkristalliseren van karakter en leer-capaciteiten komt echter pas op die middelbare school, of daarna. Dus: “Waar hebben we het nu eigenlijk over?”.
Een eindtoets op het basisonderwijs is nog helemaal zo gek nog niet, maar moet wel in het juiste perspectief geplaatst worden. Wanneer ouders onderling tot steeds hogere verwachtingen weten te komen scheppen ze zelf het klimaat voor hun eigen klachten. Scholen gaan daar ook steeds verder in mee en leveren graag de hoogste scores af. Gaat het nog wel om het bepalen van het kennisniveau van de leerlingen of hebben we inderdaad een eindtoets gecreëerd waar we onszelf van de allesbepalende waarde van hebben overtuigd? Misschien moeten de onderwijsvernieuwingen inderdaad de toets eens hard aanpakken en gewoon eens een paar jaar verschuiven of voor een periode afschaffen: dat geeft wat rust en dan kunnen we weer echt kijken naar waar een kind staat. De CITO-toets: lekker belangrijk.
Gyurka Jansen heeft geen idee wat zijn CITO-score was, is wekelijks over internet te horen op Radio 1 en geeft training en advies over nieuwe media.
