“Wat hebben we aan incidentenjournalistiek?”, verzucht Rob Wijnberg, initiatiefnemer van De Correspondent. Het is maandagavond 10 juni 2013, de plaats is De Rode Hoed in Amsterdam. Op deze avond praten de filosoof René Gude, redacteur Leon Heuts en ex NRC-Next Rob Wijnberg over de journalistiek in het algemeen en De Correspondent in het bijzonder.
“Hedendaagse journalistiek vervormt de wereld”, vervolgt Wijnberg. “Je wordt dag na dag van incident naar incident geslingerd, en de media schrijven elkaar klakkeloos over. Je wordt er niets wijzer van, als lezer of kijker, eigenlijk alleen maar verwarder”.
De zaal, veel grijze koppen en bedachtzame Grachtengordelbewoners, knikt instemmend. Ook stand-up filosoof Gude is het hartgrondig met Wijnberg eens. “Er is geen samenhang, geen structuur”, vult hij aan. Waarop Wijnberg: “We hebben de onderliggende structuren nodig, die moeten zichtbaar gemaakt worden. Het nieuws buiten zijn context is geen nieuws, alleen maar fragmenten van gebeurtenissen, onderworpen aan menselijke keuzes. Het moet anders!’.
Ik denk mee. Daartoe heeft Gude me in het eerste deel van de avond al uitgenodigd. Niet “tegen-denken” maar “mee-denken” hebben we nodig. De Verneinung voorbij, is zijn devies.
Een beeld dringt zich aan me op. Een immens groot en log schip is de koers kwijt. Het roer werkt niet goed meer en de kapitein is radeloos. De machine kan niet stopgezet worden en het schip vaart langzaam maar zeker recht op een ramp af. De kade ligt in de verte en als er geen koerswijziging plaatsgrijpt boort het schip zich onvermijdelijk in het beton. Met alle schade en verdriet van dien.
Mensen staan op het dek en aanschouwen het drama. Er gebeurt niets. De kade nadert. Mensen kijken toe, doen niets. En WHAMMMM!!!! Het schip boort zich in de kademuur. Doden, gewonden, vuur en sirenes.
Cameraploegen van alle zenders zijn direct ter plaatse. Interviews, shots, gesprekken met gewonden en aangeslagen familieleden. Rutger van Castricum (Pownews) heeft zijn eerste prooi te pakken. De havenmeester. “Heeft u het niet zien aankomen, meneer? Lag u te rampetampen of zo?”. “Nee, nee, echt niet”, stamelt de havenmeester. “Het gebeurde allemaal zo snel, we konden geen maatregelen meer treffen”. Rutger lacht smalend en RTL4 neemt ook nog een shotje. Nieuws.
Al uren en uren lag het schip op ramkoers. Dat is geen context, dat is gewoon een ontwikkeling die moet leiden tot een voorspelbare ramp. Maar een schip dat gewoon vaart, ook al is de koers desastreus, nee, dat is geen nieuws. Het nieuws is de WHAMMMM!!! De klap, het bloed, de tranen, de verbijstering. En het zoeken naar schuldigen. De kapitein, ja, de kapitein, die is de lul. Die had beter moeten opletten.
Het gaat niet om context, bedenk ik me in De Rode Hoed. Het gaat om gewone alledaagse ontwikkelingen die moeten leiden tot rampspoed. Het slechte verzorgen van ouderen en zieken in de tehuizen, bijvoorbeeld. Alledaagse realiteit. Alleen als een trillend oudje zonder begeleider van de wc lazert en bloedend aan haar hoofd alle heupen breekt, ja, dan is het nieuws. Of de “jongetjes uit Zeist”. Al jaren en jaren bestaan er oorlogen tussen scheidende pappa’s en mamma’s. Al jaren en jaren worden vaders stelselmatig beroofd van hun kinderen, weggestoten uit hun vaderschap, onjuist beticht van vreselijke daden en vervolgd door justitie. Doordat mamma zo nijdig is en pappa wil raken. Of andersom, ook dat komt voor. Maar we kennen het begrip “vechtscheiding” niet echt totdat… er NIEUWS is. Dode blonde lieve jongetjes door hun eigen vader vermoord. Ja, nu is er nieuws. Maar het schip dat al tijden onstuitbaar op de kademuur afstoomde zagen we niet. Dat lag buiten de belangstelling, dat was geen nieuws.
De kopschoppers van Eindhoven, de doodtrappers op de voetbalvelden, de gezichtverbouwers van Mallorca, de corruptie van Van Rey…Allemaal nieuws.
Maar welke ontwikkelingen hebben tot dit nieuws geleid? Welke desastreuze onzichtbare, alledaagse en jaren en jaren zich opbouwende ontwikkeling, anders gezegd: welke realiteit heeft geleid tot Het Incident? Wat is de waarde van Het Nieuws?
Het incident is een symptoom, besluit ik. Het is geen losgekoppelde gebeurtenissen zonder betekenis of context, maar juist het topje van een ijsberg.
De wereld onder het topje is belangrijker dan het nieuws. De incidenten van morgen zijn immers vandaag in opbouw. Vele schepen varen op vele kademuren af, en de koers wordt niet verlegd. Mensen die waarschuwen zijn lastig, moeten hun kop houden, worden ontslagen of in het gevang geworpen. Klokkenluiders verschuilen zich in Hongkongse hotelkamer of in Londense ambassadegebouwen.
Ik ben het oneens met René Gude. Helaas. Het nee is harder nodig dan ooit. Natuurlijk moeten we niet verharden in een betonnen ontkenning van het leven of in het systematisch afbreken van anderen. We moeten ook in liefde en acceptatie leren leven. In een JA.
Maar waar processen blind en zonder enig tegenspel naar destructie leiden, daar moet de enkeling opstaan en NEE!! schreeuwen.
Dus, Wijnberg, geen context maar zoeken naar de wereld onder het topje van de ijsberg. De Correspondent moet een geloofwaardige Cassandra zijn. Want de Grieken zijn al onderweg.
*Cassandra was een burger van Troje en werd gestraft door de goden door wel de toekomst te kunnen voorspellen maar tegelijk door niemand geloofd te worden. Zo konden de Grieken ondanks haar waarschuwingen rustig Troje veroveren.
