Wie Game of Thrones kijkt weet dat het huwelijk een manier is om allianties te smeden. In traditionele samenlevingen worden huwelijken bekokstoofd. De beroemde antropoloog Claude Levi-Strauss constateerde dat in premoderne gemeenschappen vrouwen gebruikt worden als ruilmiddel, vergelijkbaar met eten. Gelukkig leven wij in Nederland onder moderniteit. Individuen zoeken nu zelf een partner, zonder (veel) bemoeienis van ouders. Als iemand er niet in slaagt om tijdens studie, werk of discobezoek een geschikt exemplaar te bemachtigen, is daar altijd nog het internet. De datingsite is onmiskenbaar een modern verschijnsel, een uitvloeisel en kenmerk van de moderniteit.
De moderniteit doet in Europa zijn intrede rond 1800. Het zwaartepunt komt steeds meer te liggen bij de rede, en geloof in de vooruitgang verdringt langzaam het geloof in God. De socioloog Anthony Giddens stelt dat wij nu in een periode van hoogmoderniteit leven. Allerlei traditionele kenmerken hebben we nog niet helemaal afgeschud. Zo is religie nog steeds een drijvende kracht en zijn oude instituties als het huwelijk nog springlevend.
Online daten vindt zijn oorsprong aan het begin van de moderniteit. In de achttiende eeuw verschijnen in kranten advertenties waarin gezocht wordt naar een huwelijkskandidaat. Hier wordt nauwelijks over gesproken, want single zijn gaat gepaard met een flink sociaal stigma. Later ontstaan er speciale koppeldiensten. Met de komst van specifieke technologieën in de twintigste eeuw, met name video en internet, nemen deze diensten een enorme vlucht.
Gelijktijdig zien we veranderingen in de manier waarop relaties zich vormen. Een relatie tussen man en vrouw werd vroeger bezegeld met het huwelijk, een contract. Met de emancipatie van de vrouw en de komst van betrouwbare anticonceptie veranderen zulke relaties. Bij elkaar blijven is niet vanzelfsprekend meer.
Volgens Giddens zijn relaties nu anders. Liefde en keuzevrijheid staan centraal. Daarom spreekt hij van de pure relatie: de relatie die wordt aangegaan omwille van de relatie. Hij duurt voort zolang hij nog ‘emotioneel bevredigend’ is. Aan een relatie moet daarom constant aan gewerkt moet worden. Dat vereist zelfreflectie. Tijdschriften, reality-programma’s en eindeloos veel zelfhulpboeken onderstrepen het belang daarvan.
Terug naar online daten. Een datingsite is een marktplaats waar singles kunnen shoppen naar andere singles. Vorige week besprak ik wat daar geldt als een begeerlijke single. Zo iemand volgt de commerciële logica van de datingsite. Hieruit komt een gekke tegenstelling naar voren: een goede single zou helemaal niet lang single moeten zijn. Er was nog iets geks: op datingsites moet je vooral jezelf zijn, maar als dat zelf van onvoldoende kwaliteit is moet je eraan werken. Het is de bedoeling dat je de tijd neemt voor je profiel. Gebruikers weten ook dat iemand zichzelf zo gunstig mogelijk neerzet. Eigenlijk is dat het tegenovergesteld van authentiek.
Vorige week werd ook duidelijk dat positiviteit essentieel is. Een kwaliteitssingle zoekt een partner die een leven dat al helemaal super is toch nog aanvult. Samen maximaal genieten. De partner moet helpen bij het verwezenlijken van persoonlijke doelen, of het nu gaat om het hebben van een rijk, gevarieerd seksleven of het vinden van een representatieve metgezel voor feestjes.
Dit sluit allemaal aan bij moderniteit. Wanneer maatschappelijke rollen en posities niet vanzelfsprekend zijn, is het essentieel om te weten wie je bent. Daarbij hechten we zo veel belang aan authenticiteit en zelfverwezenlijking. Er is een onstuitbaar geloof in de maakbaarheid van het individu, in het idee van vooruitgang in je leven. Ook de nadruk op plezier en leuke ervaringen is een modern fenomeen. Met het wegvallen van het hiernamaals moet de hemel op aarde gezocht worden. Volgens de filosoof Žižek is een cruciale term van de moderniteit daarom ‘geniet!’. Met een uitroepteken, want het is een opdracht.
Vroeger werden vrouwen verkocht door mannen. Nu moeten vrouwen én mannen zichzelf verkopen. Het aangaan van relaties is een individuele verantwoordelijkheid geworden. Ondertussen blijkt dat de keuzes die mensen maken vrij traditioneel zijn. De meeste partners delen dezelfde klasse, religieuze overtuiging of regio. Dat zoeken naar een partner is daarmee helemaal niet zo los en vrij van traditie als de moderniteit ons wil laten geloven.
Dit was deel II van een tweeluik. De masterscriptie sociologie van Lucien de Haas (nog niet online) vormde aanleiding en uitgangspunt voor deze column.
