Er is deze week veel gesproken over de relatie tussen religie en het liberalisme, waarbij de twee steeds als tegenpolen werden gepresenteerd. Dat was niet verwonderlijk, omdat de discussie ging over de SGP, een partij die vrouwen uitsluit en die vrijheden wil beperken. Vrijheid van het individu is nu juist dé centrale waarde van het liberalisme. Dat religie en vrijheid ook samen kunnen gaan laat de hoofddoek zien. Jawel, de hoofddoek, dat religieuze symbool dat de liberalen zo graag willen verbieden.
Seks
Geen enkel kledingstuk is zo het terrein van strijd over betekenis als de hoofddoek. Toen het westen in de negentiende eeuw leed onder seksuele repressie zagen mensen hier de sluier als symbool van een veel te geile seksualiteit van barbaarse Arabieren. Inmiddels wordt het nauwelijks meer sluier genoemd en vindt het westen zich seksueel bevrijd. Nu heet het een hoofddoek en wordt gesteld dat het een symbool is van seksuele onderdrukking, wederom van barbaarse Arabieren. De kracht van woorden is nog duidelijker bij Wilders: door het een kopvod te noemen is de minderwaardigheid van de draagster evident.
Al die mensen die boude uitspraken doen over wat de hoofddoek betekent, trekken zich niets aan van wat moslima’s met hoofdbedekking zelf vinden. Voor veel draagsters symboliseert de hoofddoek vrijheid. Vrijheid van de blikken van de man bijvoorbeeld, vrijheid om niet op je schoonheid beoordeeld te worden. Wanneer je met moslima’s spreekt over de hoofddoek, valt het meeste op dat zij deze framen in termen van keuze en individualisme.
Keuze
‘Islam’ betekent onderwerping en dit veronderstelt een vrij handelend subject. Wanneer een hoofddoek wordt opgelegd door een vader, is er geen sprake van eigen onderwerping aan de Islam. Keuze wordt daardoor cruciaal. Daarnaast is er nu een generatie moslima’s aan het opgroeien die geboren is in Nederland. In hedendaagse meisjescultuur is keuze – naast normaliteit en authenticiteit – sowieso een van de belangrijkste waarden. Wanneer gevraagd naar redenen om wel of niet een hoofddoek te dragen, werd me steeds geantwoord “het is mijn keuze”. Deze moslima’s zagen zichzelf als autonome, vrij handelende subjecten die de ruimte namen om weloverwogen zichzelf te onderscheiden. Keuze is bij uitstek een (neo)liberale waarde. Het liberalisme valt of staat bij burgers die als vrij handelende subjecten weloverwogen keuzes maken.
Dat voortdurende appèl op keuze betekent overigens niet dat deze moslima’s ook autonome subjecten zijn. Uit mijn onderzoek werd duidelijk dat de keuze voor een hoofddoek sterk gestuurd werd door ‘westerse’ mechanismen als erbij willen horen en ouder willen lijken. Keuzevrijheid is vaak meer een neoliberale illusie dan een werkelijkheid en dat geldt voor moslima’s in Amsterdam-west evenzeer als voor hockeymeisjes in het Gooi.
Onderdrukking
De betekenis van de hoofddoek ligt niet vast, maar is steeds in beweging. Wat de hoofddoek betekent voor een dertienjarig meisje in Nederland is niet hetzelfde als wat die hoofddoek betekent voor een 43-jarige vrouw in Iran. Voor (veel) moslima’s in Nederland staat de hoofddoek symbool voor individuele vrijheid. Het is daardoor extra onbegrijpelijk dat een partij die die vrijheid als basisprincipe heeft, deze zielsverwanten uitsluit en zich liever associeert met de SGP, een partij die collectieve religieuze onderdrukking openlijk en expliciet als voornaamste agendapunt heeft.
Linda Duits promoveerde in 2008 op meisjescultuur in de multiculturele samenleving. Haar proefschrift is online te lezen.
