De islam heeft geen adequaat theologisch weerwoord op het agressieve fundamentalisme. Dat is wel hard nodig. Niet voor ons, maar voor moslims. Het verhaal gaat dat (de latere Amerikaanse president) Lyndon Johnson ooit, in het begin van zijn carrière, een plan verzon om zijn tegenstander (een boer) onderuit te halen. “Als we nou eens het gerucht verspreiden dat hij zijn varkens neukt….”, stelde hij een medewerker voor. Die zag het niet zitten: “Maar dat is toch onzin?!” riep hij. “Weet ik”, zei Johnson, “But let’s make the sonofabitch deny it.”
Dezelfde truc wordt nu uitgehaald met Nederlandse moslims. Volgens sommigen moeten zij publiek afstand nemen van het geweld van IS. Met als effect dat ze zich voor eens en altijd verdacht maken. Want wie zoiets eist, vertrouwt moslims blijkbaar niet. En ook daarna niet. Volgens de politiek hoeven ze dat ook niet te doen: van Lodewijk Asscher en David Cameron tot Barak Obama (en recent Piet Hein Donner van de Raad van State): politici weten zeker dat islam synoniem is met vrede. Jammer genoeg kon de nationaal coördinator terrorismebestrijding Dick Schoof dat in een recent interview niet bevestigen. Islam is vrede? Zo zou hij het niet direct formuleren. Hij had andere ervaringen…
De Amerikaanse moslims begrepen de boodschap van hun president beter dan de rest. Het is natuurlijk van de gekke dat een christen de wereld moet vertellen wat de islam is, en dat IS géén islam is. De Council on American-Islamic Relations (CAIR) kwam onlangs met een doorwrocht theologisch antwoord op IS, een open letter waaraan een groot aantal imams en rechtsgeleerden uit de hele wereld had meegewerkt. De executive summary waarmee het stuk opent (de inhoud is voor fijnproevers) bevat niet direct grote verrassingen. IS heeft niet het recht om fatwas af te kondigen of het kalifaat te stichten. Daarvoor moet je op de hoogte zijn van alle relevante klassieke juridische teksten. Het is ook verboden om een vers uit de Koran te citeren en daar conclusies uit te trekken, zonder rekening te houden met alle andere mogelijk relevante Koranverzen en met de relevante, als betrouwbaar bekend staande verhalen uit de hadith (de traditie). Andere aanklachten richting IS: moslims mogen geen onschuldigen vermoorden, de jihad is een defensieve, aan strenge regels gebonden strijd; moslims moeten ‘mensen van het boek’ (Joden, christenen en ook Yazidi’s) respecteren; ‘Het is verboden vrouwen hun rechten te onthouden’ (welke rechten is niet duidelijk); het is verboden te martelen, et cetera.
Deze open letter aan IS-leider al-Baghdadi schiet zijn doel uiteraard voorbij. Al-Baghdadi wil immers terug naar het kalifaat. Naar de tijd toen de inkt van de Koran nog nat was, zogezegd. Toen rechtsgeleerden en andere sluwe praters nog geen kans hadden gehad om de islam hopeloos gecompliceerd te maken. In hun preken en commentaren zijn de IS-leiders glashelder: lees de Koran, en niks anders. Daar staat alles in! Meer heeft de IS-strijder niet nodig. En meer heeft hij niet op zak.
De Koran is geen Nieuwe Testament. Ze is niet geschreven door een zwervende prediker die zei dat als je op de linkerwang wordt geslagen, je de rechter ook moet laten slaan. Zo’n prater wiens enige ‘harde aksie’ bestond uit ezeltje rijden en het omverwerpen van de tafeltjes van de geldwisselaars in de Tempel. Mohammed was een vent met ballen. Hij begon zijn carrière weliswaar als een vreedzame prediker maar eenmaal in Medina transformeerde hij tot de leider van een club die vast van plan was om Mekka te heroveren en de dienst rond de Kaäba te zuiveren. En in de strijd tegen de ongelovigen aldaar was (op het moment suprême) alles geoorloofd, zo openbaarde God aan zijn Profeet. De Koran bevat glasheldere oproepen tot vreedzaam samenleven, de opdracht om elkaar niet vanwege het geloof in de haren te vliegen maar elkaar te overtroeven in goede daden. Maar ze bevat ook gloedvolle oproepen tot de strijd.
Dat maakt moslims niet gevaarlijker dan andere mensen. Godsdienst is nu eenmaal niet meer dan een rechtvaardiging voor gedrag – of dat nu vreedzaam is of agressief.Christenen hadden de afgelopen eeuwen helemaal geen agressieve verzen nodig om andersdenkenden (en elkaar) uit naam van God de hersens in te slaan. Maar het totaal andere karakter van de Koran maakt het islamitisch fundamentalisme een stuk interessanter. Christen-fundamentalisten, die letterlijke tekst van de Bijbel beschouwen als Gods Woord, proberen terug te keren naar de normen en waarden van rond het jaar nul, met alle bekrompen gevolgen van dien. Maar ze grijpen niet snel naar de wapens. Dat lezen ze nergens.
Moslim-fundamentalisten die ‘terug naar de Koran’ willen, zitten met een heilig boek dat twee gezichten kent. Ze kunnen kiezen uit een vreedzame interpretatie van de Koran, waarbij de agressieve verzen beschouwd worden als niet langer relevant. Of ze kiezen voor een interpretatie waarbij ze juist veel waarde hechten aan Gods oproep tot de heilige oorlog – en waarbij ze de vreedzame Koranverzen moeten negeren. Die vreedzame stromingen hebben bestaan, en bestaan nog steeds. Maar het mag duidelijk zijn dat de agressieve variant momenteel meer aandacht trekt. En medestanders.
De islam is geen vrede. De islam is een sinaasappel, zoals islamoloog Maurits Berger ooit zei. Er is geen duidelijke ‘kern’ van leerstellingen (de Vijf Zuilen zijn daarvoor te summier en te ‘praktisch’). Ze is veel meer een samenkomen van teksten en tradities. Dat was zo vanaf het prille begin, toen Mohammed een boodschap van eenheid en vrede moest combineren met de herovering van de Kaäba. En daarna hebben islamitische geleerden eeuwenlang geprobeerd om al die tegenstrijdige teksten en tradities om te vormen tot één theologisch systeem. Dat is nooit echt gelukt. Wat overbleef (althans binnen de soennitische islam) was de verzuchting dat discussie over wat de islam is mogelijk moest zijn (met mate) en dat er in ieder geval geen categorische uitspraken mogelijk zijn zonder dat je rekening houdt met de hele Koran, met de complete hadith (de talloze verhalen over de Profeet) en met de klassieke juridische traditie. En dat alles door raadpleging van de beste deskundigen. Wat erop neer komt dat zoiets in de praktijk nooit gebeurde. Nou, dat was in het kalifaat wel anders.
De islam zit hopeloos vast. Ze beschikt over een Schrift waarin God de gelovige (bij vlagen) oproept tot geweld. Maar anno 2014 verwachten wij van alle goden dat ze uitsluitend vrede prediken. Voor christenen is dat geen probleem (net zoals het geen probleem voor hen is om desondanks te blijven moorden uit naam van God). Maar de islam is niet in staat om de agressieve interpretatie van de Koran te verwerpen. Ze is te zichtbaar, en er is geen gezag dat een dergelijke stap vooruit zou kunnen zetten. De islam is gewend om de agressieve verzen onschadelijk te maken onder een enorme berg regels, jurisprudentie en traditie. Een andere methode is er niet. Maar bij elke politieke aardverschuiving kunnen die verzen weer aan de oppervlakte komen. En glijdt er weer een stukje van de Arabische wereld richting chaos en ellende.
De islam heeft inderdaad iets uit te leggen. Ze moet helderheid scheppen. Is de Koran een rechtvaardiging voor geweld, of draait het om vrede? Dat moet duidelijk worden. Niet voor ons (wat wij in het Westen van het fundamentalisme merken, valt in het niet bij de ellende die het in de Arabische wereld veroorzaakt), maar voor moslims.
