Onze genen zijn niet meer van deze tijd. We zijn ooit geprogrammeerd om blij te worden van suiker en vet, met als doel dat we zouden overleven in een omgeving die gekenmerkt werd door schaarste. Ik was recent in de Verenigde Staten en werd getroffen door het opvallend hoge aantal (jonge) slachtoffers van overgewicht. Feitelijk zieke mensen die letterlijk door hun hoeven gaan en onacceptabele gezondheidsrisico’s lopen.
We hebben onze omgeving getransformeerd tot Luilekkerland, maar ons design is blijven steken in de ‘Afrika-stand’. Zo lang we niet evolueren tot creaturen die opgewonden raken van broccoli in plaats van bitterbal zijn we reddeloos verloren en gaan we ten onder in kolkende massa’s vet. Ons design is niet fit voor survival in een omgeving waar een simpele overstap op het station je blootstelt aan duizenden kilocalorieën. Of waar benzine tanken je verleidt tot de aanschaf van een zakken chips of obsceen grote Snickers.
Aan de lopende band amputeren we door suiker aangetaste ledematen terwijl we ons blijven volproppen met potentieel dodelijke hoeveelheden vet en suiker en vergeten te bewegen.
Dat we als Westerse samenleving onomstotelijk op een catastrofe afstevenen is een feit. De World Health Organization berekende in 2012 dat 38 miljoen mensen overleden aan welvaartsziektes en we zijn inmiddels al weer vier jaar verder. Op dit moment lijden 600 miljoen mensen wereldwijd aan obesitas. En voor de duidelijkheid, van overgewicht krijg je suikerziekte, kanker en hart- en vaatziekten. De gevolgen? Dood, verderf en exorbitant hoge zorgkosten. Ondanks het feit dat we op ramkoers liggen met onze gezondheid en vele artsen de noodklok luiden, gebeurt er schrikbarend weinig. Het volhouden van een ongezellig dieet met buitenaardse shakes of een verlopen sportschool abonnement zijn uiteraard geen structurele oplossingen.
Erger nog, ‘verbieden’ en ‘moeten’ frustreert en het woord ‘troost-eten’ levert tegenwoordig drie keer woordwaarde op bij Scrabble.
Ook de overheid lijkt de omvang van deze ramp onvoldoende te beseffen want rigoureuze maatregelen ontbreken tot op de dag van vandaag en grote suikerondernemingen zoals Unilever hebben vrij spel met onze primitieve impulsen.
Als we onze genen een dienst willen bewijzen zouden we een omgeving moeten creëren waarin we niet meer 24/7 verleid worden om ongezond of eigenlijk tegennatuurlijk te leven. We maken het onszelf veel te moeilijk als alle suikerwaar op ooghoogte ligt en reclames ons overtuigen van het feit dat we pizza, hamburgers en frisdrank hebben verdiend en dat we er zelfs gelukkig van worden.
In het boek ‘oud worden in de praktijk’ (2015) beschrijven wetenschappers Westendorp en van Bodegom het principe van nudging, vrij vertaald: ‘een duwtje in de goede richting’. Ze pleiten er voor om de omgeving het werk te laten doen. Door kleine aanpassingen thuis, onderweg, op werk, school of in de wijk maken we makkelijker gezondere keuzes, soms zelfs onbewust, stellen ze. Dat we onze omgeving moeten aanpassen lijkt mij een absolute voorwaarde om het tij te keren. Appels en komkommers op ooghoogte, fietsen en traplopen faciliteren om mee te beginnen? Werkgevers subsidiëren als ze de kroketten uit de kantine verbannen en hometrainers in plaats van bureaustoelen installeren? Zou mooi zijn, maar veel artsen met mij zouden graag zien dat de Overheid dwingender optreedt om erger te voorkomen.
Ik droomde laatst dat ik minister van Volksgezondheid was en dat ik carte blanche had om Nederland te hervormen volgens de laatste inzichten uit wetenschappelijk onderzoek en een grote dosis gezond verstand.
De mensen waren in eerste instantie boos en verontwaardigd toen ik de suiker-, vet, alcohol en tabaksindustrie drastisch aan banden legde. Ze demonstreerden toen ik slechts een paar snoepwinkels en een enkele snackbar gedoogde in de stad. Het feit dat ik alle roltrappen liet slopen en er uitsluitend gezonde producten in de schappen van de supermarkten lagen zorgde zelfs voor Kamervragen. Maar omdat mensen uiteindelijk aan bijna alles kunnen wennen, over het algemeen conflict vermijdend zijn en uiteindelijk het liefst overgaan tot de orde van de dag, verstomde het gemor na een tijdje. De volksgezondheid verbeterde spectaculair en suikerziekte, kanker en hart- en vaatziekten werden met 40 procent teruggebracht.
Net toen ik wilde bedenken wat ik met al het extra geld zou gaan doen werd ik helaas wakker.
