‘Imagine’ van John Lennon werd door het blad Rolling Stone getypeerd als ‘his greatest musical gift to the world’. Ik ga er vanuit dat ze hiermee doelen op de compositie en het arrangement met onder andere een fraaie strijkerspartij en niet op de wat laffe tekst. In dit beroemde lied vraagt Lennon de luisteraar om zich een aantal zaken in te beelden, namelijk een wereld waarin geen landen, bezittingen of religie bestaan. Een soort Utopia dus, alhoewel het televisieprogramma met de gelijknamige titel ons juist confronteert met zeer rudimentaire menselijke gevoelens zoals zelfzuchtigheid en territoriumdrift, maar dat terzijde.
Terug naar de kinderlijke fantasie van John Lennon. Het refrein getuigt van zelfkennis als hij zingt:
“You may say I’m a dreamer
But I’m not the only one
I hope someday you’ll join us
And the world will be as one”
Hij omschrijft zichzelf als een dromer en hoopt dat op een dag meer mensen met hem mee willen dromen. So far so good, dromen is fijn, dromen mag, maar wij hebben van Marco Borsato geleerd dat de meeste dromen bedrog zijn.
Wat John zich in zijn stoutste dromen waarschijnlijk niet kon voorstellen is het feit dat zijn lied 45 jaar later zou worden ingezet als een anti-terreur interventie: verdoolde en verdwaasde volwassenen schouder aan schouder op Europa’s stadspleinen of Millenials op een stationspiano, wanhopig zoekend naar de juiste akkoorden, die zich in moeilijke tijden vol overgave vastklampen aan dit sprookjeslied.
Voor wie alweer is weggedroomd, terreur gaat in de dagelijkse praktijk over bommen en granaten en vooral: zoveel mogelijk dode mensen. Decennia lang konden we ons permitteren om in wollige abstracties te denken en te communiceren, maar dat tijdperk lijkt inmiddels voorbij: de nieuwe realiteit eist dat we handelen op basis van feiten.
Velen blijven echter hangen in, wat ik noem, de Paradijswaan. Een waan kenmerkt zich over het algemeen door het verlies van het normale contact met de werkelijkheid. De toetsing van de realiteit is ernstig gestoord en er wordt een nieuwe werkelijkheid geschapen of er worden verkeerde conclusies getrokken over de werkelijkheid. De Paradijswaan is een collectief fenomeen en kenmerkt zich door de fundamentele overtuiging dat liefde en positief denken alle problemen oplossen en dat agressie en tegenstellingen principieel niet bestaan. De hele wereld is dól op onze Westerse normen en waarden, waardoor we in één grote commune leven die grenzeloos vibreert in harmonie en verbinding. We kunnen ons niet voorstellen dat in werkelijkheid een groot deel van de wereldbevolking ons haat en onze cultuur het liefst zou vernietigen omdat ze onze normen en waarden veracht en zelfs als bedreigend ervaart.
Vanuit de Paradijswaan ontstaat ook afwijkend gedrag: als er spanningen ontstaan of er worden aanslagen gepleegd dan reageren we niet met een analyse van de feiten en eventueel daaruit voortkomende concrete maatregelen, maar we verliezen ons liever in samenzang, bloemen, kleuren en symbolen. Of haringhappen in achterstandswijken om radicalisering tegen te gaan, maar dan praat je over ernstige gevallen met een uiterst ongunstige prognose.
De rapen waren gaar en vooral gekwetst toen de Israëlische minister Yisrael Katz, die onder meer de geheime dienst onder zijn hoede heeft, de volgende uitspraak deed na de aanslagen in Brussel: “Als ze in België doorgaan met chocolade eten en van het leven genieten, en niet zien dat een deel van de moslims die er wonen terreur wil uitoefenen, dan kan men ook niets doen om die te bestrijden.” Een uitspraak die als ‘bot’ werd ervaren, uiteraard niet strookt met de Paradijswaan en dus spanning oproept.
Als kind werd je soms wijs gemaakt dat als je je ogen sloot en héél hard zou denken aan iets wat je heel graag wilde, het ook zou gebeuren. Voor volwassenen werkt die truc helaas niet meer, de wereld is maar tot op zekere hoogte maakbaar.
Dat de Paradijswaan wordt bezongen in een liedje is prima. Maar zelfs John Lennon begreep dat je hierover uitsluitend kan dromen anders had hij het liedje vast geen ‘Imagine’ genoemd.
