Nu er ook formeel een eind is gekomen aan de regeerperiode van – inmiddels weer – prinses Beatrix, is de tijd gekomen om terug te blikken op de 33 jaar dat zij formeel aan het hoofd stond van de Staat der Nederlanden. Die periode begon op de roerige 30e april van 1980; Amsterdam was op die dag het toneel van vele rellen. Maar niet omdat de betogers tegenstanders zouden zijn van de monarchie. Die stond destijds nog veel minder ter discussie dan heden ten dage.
Nee, de inauguratie van koningin Beatrix werd aangegrepen door krakers die hun onvrede over de krapte op de woningmarkt wilden uiten ten overstaan van een miljoenenpubliek.
Nuchter beschouwd moet men concluderen dat de ambtstijd van koningin Beatrix tamelijk rimpelloos verliep, maar dat er evenmin geweldige prestaties geleverd werden. De manoeuvreerruimte van de vorstin is beperkt in onze constitutionele monarchie, waarin de ministeriële verantwoordelijkheid sinds 1848 de monarch in een keurslijf dwingt.
Op politiek terrein waren er weinig crises te bezweren en ook de monarchie an sich bleef betrekkelijk buiten schot. Dat was onder het bewind van koningin Juliana wel anders. De Greet Hofmans-affaire en de Lockheedaffaire brachten beide de monarchie ernstig aan het wankelen. Onder Beatrix waren de twee meest schokkende maatschappelijke gebeurtenissen naar mijn persoonlijke inschatting de moord op Pim Fortuyn in 2002 en die op Theo van Gogh in 2004. Geen van beide had enige impact op de monarchie.
De moeder des vaderlands was op haar best als er rampen gebeurden van nationale omvang. Zichtbaar aangedaan en oprecht betrokken ging ze bij nabestaanden of overlevende slachtoffers langs en de monarch werd opeens letterlijk tastbaar. De laatste tien jaar van haar ambtstijd werden voor haar persoonlijk gekenmerkt door een paar tragische gebeurtenissen: het overlijden van haar vader en haar echtgenoot, de “aanslag” van Apeldoorn op Koninginnedag 2009 en als waarschijnlijk dieptepunt het bijna fatale ongeluk van haar zoon Friso in februari 2012.
Speciale vermelding verdient Mabelgate: toen zoon Friso aangaf te willen trouwen met het burgermeisje Mabel Wisse Smit, kwam naar buiten dat de latere prinses bepaald geen onbesproken verleden had. Zo werd gefluisterd dat ze deel uitmaakte van de entourage van onderwereldbaas Bruinsma. De informatie die hierover op Wikipedia werd gegeven, had het liefdespaar eigenhandig maar even veranderd. Minister-president Balkenende maakte bekend dat de regering geen toestemmingswet zou indienen: zijn keuze voor Mabel kostte Friso zijn plek in de lijn der troonopvolgers.
Hier was de koningin, die altijd lof wordt toegezwaaid voor haar enorme werklust en dossierkennis, kennelijk even ietsje te nonchalant geweest. Misschien had ze het al te druk gehad met het losweken van haar eerste opvolger van allerlei blonde jongedames die haar goedkeuring niet konden wegdragen.
Zo bleek onlangs dat de vorstin zelf wel uitmaakt waar ze heengaat voor officiële staatsbezoeken. Waar het voortbestaan van de monarchie wordt beargumenteerd met de grote waarde die het koningshuis heeft bij de bevordering van de handelsbetrekkingen, mag dat op zijn minst opmerkelijk heten.
De meeste invloed had de vorstin bij de formatie van een nieuw kabinet. Het was haar prerogatief om een (in)formateur te benoemen, na onder meer alle fractievoorzitters uit de Tweede Kamer gehoord te hebben. In de zomer van 2010 leidde dit tot betrekkelijk tenenkrommende taferelen. Beatrix’ duidelijke intentie om de boel bij elkaar te houden en niet bij te dragen aan enige polarisatie bracht haar ertoe om bij herhaling informateurs van PvdA-huize naar voren te schuiven. Ook op momenten waarop dat allerminst voor de hand lag en op zijn minst curieus genoemd mocht worden.
Sinds Joop den Uyl na de Lockheedaffaire de monarchie van de ondergang redde, beschouwt men zich ten koninklijken paleize in bijzondere mate schatplichtig aan de socialisten. Ook het laatste restje invloed op de politiek werd haar daarna ontnomen door de volksvertegenwoordiging: voortaan bepalen de fractievoorzitters onderling wel, wie er informateur wordt. Het koningschap is hiermee gereduceerd tot een strik ceremonieel ambt.
Haar kersttoespraken, waaraan ze in tegenstelling tot de troonrede wél zelf inhoud kan geven, klonken niet zelden hol en onoprecht. Vaak werden het volk beproevingen en ontberingen voorgehouden waaraan de vorstin zichzelf maar al te graag onttrok of van vrijwaarde.
Tenslotte kon de majesteit het niet laten nog een laatste trap na richting de PVV te geven door bij het diner aan de vooravond van de troonwisseling de prinses-gemalin van de Marokkaanse koning naast haar zoon te plaatsen. Een bewuste en gerichte provocatie aan het adres van Geert Wilders, verricht door uitgerekend de enige figuur in Nederland waarvan wordt verlangd dat die volledig boven de partijen staat: de monarch.
De balans is derhalve matig: een harde werkster, maar wél iemand die hardnekkig de ogen wenste te sluiten voor de noden en zorgen van “haar” volk.
