Opvallend is dat toch, dat er voor de wedstrijd tegen Duitsland tal van geluiden te horen waren dat er toch een grotere kans op winst was dan op verlies. Zelfs onder het Nederlands volk was de stemming dermate positief, dat een meerderheid uitging van een nipte zege op een van de beste teams ter wereld.
Woensdagmiddagvoetbal
Sinds het EK is begonnen lijkt iedereen zich opeens af te vragen hoe dit toch kan gebeuren. En dan doel ik niet eens direct op de verliespartijen van het Nederlands elftal, maar meer op het onsamenhangende team dat verdwaasd op een Oekraïens grasveld lijkt te zijn gedropt. Alsof een groepje schooljongetjes heeft afgesproken op de vrije woensdagmiddag een balletje te gaan trappen, maar de teamindeling is misgegaan. Bij het ene team zijn vooral de mindere goden ingedeeld, die meer naar elkaar kijken en verwachten dat een ander zegt wat ze moeten doen. In het andere team zitten de beste voetballertjes, die alleen naar zichzelf kijken en geen oog hebben voor wat er op het veld gebeurt.
Zo lijkt het ook met het Nederlands elftal. Ergens achterin staat het groepje dat de bal zo snel mogelijk afgeeft aan een medespeler. Maar dan wel aan een speler die het dichtst bij hen staat en het liefst ook nog naast of achter hen. Voorin dartelen de paradepaardjes met lumineuze ideeen over wat ze allemaal met de bal zouden doen, maar meer in hun hoofd dan in hun lichaam zitten.
Maar ik ga het hier niet over voetbaltechnische zaken hebben. Technische en tactische zaken zijn over het algemeen niet de verklaring waarom een team wel of niet in vorm is. Want zo kan het team van Van Marwijk toch wel genoemd worden: uit vorm. Of beter gezegd: volslagen ruk. Want we voelen ons met zijn allen toch wel behoorlijk beetgenomen. Eerst bijna een wereldtitel binnenslepen, dit resultaat een toch wel fenomenaal gevolg geven met een op het eerste oog vlekkeloze kwalificatiecampagne en vervolgens opeens, plotseling, zomaar uit het niets, de eerste EK-wedstrijd verliezen tegen een team waar niets meer over te zeggen valt dan dat ze rode shirtjes en een raar accent hebben.
Opeens, plotseling, uit het niets?
Ik ben geneigd te zeggen dat het antwoord besloten ligt in een aantal woorden uit de vorige zin. Opeens, plotseling, uit het niets. In de sport verlies je niet uit het niets. Vooruit, in het voetbal misschien nog wel –de bal is tenslotte rond–, maar iedere sporter (en daar hoef je niet eens prof voor te zijn) kent de belangrijkste regel van een tweestrijd: er is één winnaar en en er is één verliezer. Het feit dat je jezelf kunt meten met een tegenstander geeft de uitdaging van sport aan: je kunt je kwaliteiten afzetten tegen die van anderen en op deze manier flow en geluk creëren.
Dit heeft het Nederlands elftal onder Van Marwijk uitstekend gedaan. Niet alleen in 2010, maar ook in de daaromheen liggende jaren. Natuurlijk, het elftal bezat kwaliteiten en zelfs unieke talenten, maar de manier waarop deze ten uitvoer werden gebracht, bracht pas het succes met zich mee. Ook in de kwalificatierondes voor en na het WK had het Nederlands elftal de flow van een winning mood te pakken. Telkens werd het vertrouwen in eigen kwaliteiten gestaafd met een toch wel uitmuntend resultaat.
De zeepbel
En toen werd het 11 oktober 2011. Ik zeg bewust niet 15 november 2011, want dat is immers een maand later. Op een koude dinsdag in oktober verloor het Nederlands elftal namelijk een EK-kwalificatieduel van Zweden. Het eerste verlies van Nederland sinds mensenheugenis (waarbij ik de WK-finale maar even als een gelijkspel meeneem). Oké, je kunt een keer verliezen. Bizar is wat daarna gebeurde. Thuis werd bloedeloos gelijk gespeeld tegen de altijd lastige Zwitsers. Vervolgens werden de Goden van Bert op 15 november in Hamburg volledig overklast door de pupillen van Joachim. Na een grappig intermezzo op Wembley (3-2 winst in de laatste minuut) werd het zelfs nog erger. Drie dagen na hun verloren Champions League-finale mochten de reservespelers van Bayern München hun verdriet botvieren op de inmiddels altijd gewillige Nederlanders. En als passend slot mochten de Bulgaren in de ArenA nota bene de smaak van een overwinning op la naranja mecánica proeven.
De sleutel
Dus nee, het is niet plotseling, zomaar opeens, uit het niets misgegaan op 9 juni in Charkov. Het is misgegaan op het moment dat de schooljongens van Van Marwijk volkomen misplaatst hun vertrouwen in eigen kunnen in het openbaar mochten blijven uitspreken. Zelfvertrouwen is in de eerste plaats gebaseerd op resultaten behaald in het verleden. Uit de momenten dat spelers tegen beter weten in uit blijven spreken dat ze gaan winnen, spreekt slechts totale onzekerheid. Verbloemen dat je niet weet hoe je met verlies moet omgaan zegt alleen maar dat je ontkent dat het ooit mis is gegaan.
Het Nederlandse volk hoeft daarom niet verrast te zijn over hoe haar team speelt op het EK. Het mag wel verrast zijn dat de manier waarop onze voetballers met verlies omgaan er kennelijk een is van ontkenning en vermijding. De sleutel voor Van Marwijk voor hernieuwd succes ligt nog steeds te wachten op een koud oktoberveld in Zweden.
Matthijs Kruk is sportpsycholoog bij Sportgeest in Amsterdam en publiceerde eerder wetenschappelijke artikelen en columns in diverse sportmedia. Komende sportzomer schrijft Kruk wekelijks over de psychologische aspecten in de sport.
