Eén van de slimste en meest inspirerende denkers in Nederland is bestuurskundige Paul Frissen. Zelden heb ik iemand ontmoet met een helderder, scherper en humorvoller zicht op de mores in Den Haag, de bestuurscultuur van Nederland en de postmoderne absurditeit. Eén van mijn favoriete uitspraken uit de canon van Frissen is de volgende: ‘Het is moeilijker om je ergens niet mee te bemoeien dan je ergens wél mee te bemoeien.’ Behalve dat deze uitspraak, hoe langer je erover nadenkt, wat betreft waarheidsgehalte alsmaar blijft stijgen, is het ook een uitspraak die met de dag actueler en relevanter wordt: zeker nu lokale conflicten, mede dankzij internet, onbeperkt exporteerbaar zijn en overal tot ontploffing kunnen komen, tot aan gewelddadige burenruzies, straatgevechten en mediaoorlogen duizenden kilometers verderop.
Het mag duidelijk zijn dat de media niet al te graag naar de wijze man Frissen luisteren, want de reflex van bemoeizucht zit hen ingebakken. Sterker nog: het is hun core business! Zodra het Gaza conflict de internationale headlines en Teletekst bereikt heeft, draait de machinerie van Knevel & Van den Brink, voorbeeldje, stante pede op volle toeren om diezelfde avond nog een select gezelschap van ‘vertegenwoordigers’ van de verschillende partijen aan tafel te krijgen, om zo voor de leiding van de NPO en het Nederlandse publiek te tonen ‘bovenop de actualiteit’ te zitten. Ofwel: op straffe van ‘maatschappelijke onverschilligheid’ of ‘journalistiek verzuim’ wordt de wedstrijd Israël-Gaza opnieuw, en ditmaal gevangen binnen een overzichtelijk format, geënsceneerd in de Gooise studio’s en kan elke kijker zich ‘toeschouwer’ bij, of beter nog ‘deelnemer’ voelen áán, wat er in het Midden-Oosten gebeurt. Want vraag me niet waarom: maar ‘we’ (de kijkers) willen erbij zijn. Alsof het om een niet te missen feestje gaat.
Vooropgesteld: ik kan niet rechtstreeks in het brein van Paul Frissen kijken, maar hem kennende zal hij de ironie van zo’n mediareflex met een onderdrukte grijns perfect weten te duiden. Namelijk dat – maar dit is mijn persoonlijke interpretatie – het effect van deze reflex, dit geritualiseerde ‘protocol’, niet is dat de oplossing van het conflict of het onderlinge begrip van de strijdende partijen ook maar enigszins dichterbij komt, of dat de verschrikkingen in Gaza (dieper) doordringen in de ‘hearts and minds’ van de kijkers, maar dat de illusie wordt gewekt (dan wel in stand gehouden) dat aan de tafel van Knevel & Van den Brink een schaalmodel van het werkelijke conflict voorhanden is en dat er een oplossing van deze eeuwoude, geopolitieke en religieuze ruzie, of een deel van de oplossing, tot stand zou kunnen komen. En dat als Frits Barend zijn hand nu maar uitsteekt naar zijn Arabische gespreksgenoten, het ergste misschien wel voorbij is en wij, de kijkers, rustig kunnen gaan slapen.
Want dat willen ‘we’ ook zo graag: rustig slapen. Onrustig liggen woelen? Hè, bah! Nee! De Hilversumse bemoeizucht heeft hier, zou Frissen zeggen, maar één effect: verdoving. Door het vriendelijk lachende gezicht van Frits Barend en de poldermoslims om hem heen zien we de wérkelijke ellende in Gaza en de paniek onder Israëlische burgers juist niet. We dénken dat we kijken, we denken dat we er bovenop zitten, maar we kijken op hetzelfde moment juist wég. Net als de vaderlandse politiek zitten de media ‘opgesloten’ in een systeem dat niet kan omgaan met – en nu komt Frissen’s kernwoord – Tragiek. Van het recent opgestelde potvisprotocol tot aan de dagsluitingsceremonie bij Knevel en van den Brink is onze (postmoderne) cultuur geobsedeerd door het buitensluiten van Tragiek, waarin “pech gehad” consequent wordt weggeredeneerd. Ik durf te stellen dat de zinsnede “pech gehad” onder tv-deskundigen een groter taboe is dan welke racistische uitspraak ook. Na dat laatste is er altijd nog onderhandelingsruimte en zijn er interpretatieverschillen waarmee je nieuwe fora, talkshows, openbare discussies, blogs en verdiepingsavonden kunt aanjagen; na “pech gehad” staat de hele machinerie stil. En volgt de stilte. De onaangename stilte die, mits aanhoudend van aard, elke tv-maker, redacteur, technicus, journalist en cameraman of –vrouw potentieel brodeloos kan maken. Dus? Tá-boe!
Om Paul Frissen in zijn weerzin tegen bemoeizucht, opdringerige media en een bedillerige overheid nog iets beter te begrijpen, is het handig om de ontwikkelingen rond ‘Big Data’ in ogenschouw te nemen. In zijn puike, laatste boek ‘De fatale staat’ (wat ik hierbij aanbeveel) laat Frissen zien hoe een moderne overheid 2.0, met de opgestapelde data in hun achterzak, permanent onder druk komt te staan om burgers preventief te ondervragen, te beïnvloeden of, in het zwaarste geval, te arresteren. Opdat risico’s worden geminimaliseerd. En Tragiek geen kans krijgt om ook maar één poot aan de grond te krijgen. Ten einde inzicht te geven in onze mate van dronkenschap als het om het uitbannen van Tragiek gaat, gaf Frissen onlangs het pregnante voorbeeld van Pukkelpop: het popfestival te Hasselt dat in 2011 door opstekend noodweer vier doden te betreuren had. ‘De reactie in Nederland? Een overheid die alle festivals wil verplichten een meteoroloog in dienst te nemen, zodat noodweer tijdig gesignaleerd kan worden. De reactie in België? Jammer, maar ongelukken gebéuren.’
Waarom ik zo mijn best doe een lans te breken voor de non-reactie? De nonchalance? De doofheid? Omdat ik ademruimte wil creëren voor de gedachte dat fluitend het gras gaan maaien, handenwrijvend gaan gamen of neuriënd een fietstochtje gaan maken op de dag dat het wereldnieuws, voor de zoveelste keer, schreeuwt om engagement en een persoonlijk stelling nemen, wel eens veel heilzamer zou kunnen zijn dan mee te gaan brullen in al die mediakoren en –stammen. Beter voor de betreffende mens zèlf. En beter voor de rest van de wereld. Paul Frissen zal de grasmaaiers, de gamers en de fietsers, zo schat ik in, instemmend toeknikken: ‘Bravo! U kiest de moeilijkste weg! U hebt u ook vandaag weer met heel veel niet bemoeid! Rrrrááázendknáp!’
Ademruimte voor de gedachte dat de ‘verschillige’ VARA niet de toegangspoort is naar échte betrokkenheid bij de wereld, maar naar het zaaddodende visioen dat geen levend wezen ooit nog pech mag of kan hebben.
