Russische propaganda. Het is een reëel gevaar. Niet alleen is aangetoond dat Russische bots tijdens de Amerikaanse verkiezingen het publieke debat hebben beïnvloed, ook hebben werknemers uit het Team Trump wel heel warme banden met Moskou. Onderzoek door de Universiteit van Oxford heeft laten zien dat gelijksoortige taferelen in ieder geval online ook plaatsvonden tijdens de verkiezingen in Frankrijk en Duitsland. Het is belangrijk hier niet naïef over te zijn, maar het is net zo belangrijk hier niet al te hysterisch over te doen. Precies met dat laatste hebben enkele journalisten en talking heads in Nederland nogal moeite, zo bleek afgelopen weekend wederom.
Het NRC onthulde namelijk dat CDA-kamerlid Pieter Omtzigt een getuige (die later geen getuige bleek te zijn) heeft gesouffleerd voor een bijeenkomst over strafvervolging van de daders van de MH17-ramp aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Een kwalijke zaak. Maar er zou meer aan de hand zijn volgens NRC. Zo zou Omtzigt spreektijd hebben geregeld bij de organisatie voor deze getuige om een uit Rusland afkomstige theorie – namelijk dat het vliegtuig is neergeschoten door een Oekraïense straaljager – naar voren te brengen. Ook zou Omtzigt het beeld op hebben geroepen van ‘grove misstanden bij het onderzoek naar de ramp’. NRC verwijst hierbij naar een interview dat hij gaf bij Café Weltschmerz waarin hij “ten onrechte suggereerde dat er iets niet in de haak zou zijn met de autopsies op de lichamen”.
Nu is het een souffleren van een deelnemer aan het paneldebat op de VU een kwalijke zaak, maar de omstandigheden zijn vooralsnog niet helemaal helder. Zo blijft de vraag of het souffleren is gedaan om een eigen standpunt by proxy via de achterdeur de bijeenkomst in te drammen, of dat het Kamerlid een “politiek verhaal van een half uur” heeft voorkomen door talking points te dicteren. Ook zijn de omstandigheden van het debat zelf niet helemaal helder. Zo houden de aanwezigen er een andere lezing op na dan het NRC. Het ritselen van spreektijd werd ontkend door de voorzitter van het panel, journaliste Hella Hueck. Medepanel-lid en assistent professor Marieke de Hoon en de eveneens aanwezige RTL-journalist Pieter Klein hebben beiden verklaard zich in de lezing van Hueck te herkennen. Tot slot is de vraag of Omtzigt “ten onrechte” verdachtmakingen omtrent het MH17-onderzoek de wereld in heeft geslingerd door in het Weltschmerz-interview te wijzen op problemen met de autopsies. Zo staat er namelijk in nota bene het OVV-rapport dat bij de eerste identificatie en onderzoek van de menselijke resten in Oekraïne enige verwarring is ontstaan (overigens zijn deze fouten later in Nederland hersteld). Dat is een feitelijke constatering, geen “ten onrecht” gedane suggestie.
Uiteraard hebben de koene ridders die het Nederlandse narratief bewaken tegen Russische invloeden geen enkele boodschap aan dergelijke nuances. Zo twitterde Michiel van Hulten, zelf werkzaam voor het “Stem Voor”-kamp tijdens het Oekraïne-referendum en niet vies van een beetje buitenlandse inmenging in Nederlandse verkiezingen : “The Netherlands currently has a government whose majority in parliament depends on a MP who may have colluded with Moscow. No-one in government or opposition is commenting on this, but the far right and pro-Putin trolls are out in force to defend him. I find that worrying.”
Laten we deze tweet even nader onder de loep nemen.
De tweet is opgesteld in het Engels zodat ook andere “analisten” die hun oordeel eerder afhankelijk zijn van hun afkeer van het Russische regime dan de feiten (zoals de chronisch overschatte Eliot Higgins van Bellingcat) konden meehuilen met de wolven in het bos. Daarnaast wordt ook botweg gesteld dat Omtzigt zou hebben “samengespannen met Moskou” en dat iedereen die het voor hem opneemt of danwel extreem rechts is, of een pro-Poetin trol.
Precies deze dommige zwart-wit redenatie door talking heads (ik kijk ook even streng over mijn leesbril naar u, Arend Jan Boekestijn) zijn schadelijk. Los van de reputatieschade voor CDA-Kamerlid Omtzigt, gretig weggezet als Poetin-puppet, beschadigen dit soort hysterische redenaties het maatschappelijk zelfreinigend vermogen om in het publieke debat onderscheid te maken tussen daadwerkelijke Russische agitprop, strategische narratieven en iemand die een kritische vraag stelt (aan de hand van een door vriend en vijand gerespecteerd OVV-rapport, bijvoorbeeld).
Het feit dat Russische propaganda voor een groot deel bestaat uit twijfel zaaien over de competenties van de heersende elites, maakt niet elke Nederlandse burger die twijfelt over onze heersende elites een Moskou-muppet. De hypothese dat mensen wellicht zelfstandig (zonder hulp vanuit het Kremlin) tot een kritische vraag over de rol van onze regering komen is blijkbaar niet aan de Boekestijntjes en van Hultens van deze wereld besteed. Iedereen en zijn moeder uitmaken voor een useful idiot zorgt ervoor dat in het publieke debat mensen dus niet meer het verschil zien tussen een Pieter Omzigt en een Oliver Stone, die beweert de Russen het nooit beter hebben gehad dan nu onder president Vladimir Poetin. Of het verschil niet meer zien tussen een Russische samenzweringstheorie, en een kritische constatering op basis van een OVV-rapport.
De pedanterie van betweterige beschuldigingen, waarbij mensen aan de lopende band op basis van insinuaties het labeltje pro-Poetin, extreemrechtse apologeet of (de geniepige beschuldiging, vaak gehanteerd bij gebrek aan hard bewijs) useful idiot of Poetinversteher krijgen opgespeld is McCarthyisme 2.0. Het reanimeren van deze giftige Koude Oorlog-retoriek, daar is niemand bij gebaat. In het geval van Pieter Omtzigt lijkt deze onstuitbare drang tot Poetin-framen de reputatie van een hardwerkend, kritisch Kamerlid deels ten onrechte zeer zware schade toe te brengen. De vraag is of met het kaltstellen van Pieter Omtzigt het rode gevaar ook maar een centimeter is geweken.
