Tijdens de hoogtijdagen van de DDR werkte naar schatting 25 procent van de bevolking samen met de Stasi. Waarom deden al die mensen dat? Omdat zoveel andere mensen het ook deden, en iedere DDR-burger kon vermoeden dat ook over hem of haar iets schadelijks bekend kon worden. Dus was het wijs beleid om dan zelf bij de Stasi alvast wat bonuspunten binnen te halen. “Ja, mijn zoon zegt nare dingen, maar u weet, ik heb altijd trouw gerapporteerd over die Heinrich van nummer 14, valt er misschien iets te regelen?”
In een gesprek met Brenno de Winter, de man die de OV Chipkaart kraakte, schoot me opeens de bijbehorende oneliner te binnen: “Voer je buren aan de wolven, dan hebben ze minder honger”.
Dat geldt ook in het digitale domein. Uiteraard.
Nu test ik mijn oneliners altijd minstens twee keer. Na afloop van TedEx Amsterdam sprak ik met een aardige kerel die bij Dell werkte. Ik vertelde hem mijn oneliner. Die viel prima, hij kende Brenno en diens waarschuwingen over data-plundering en privacybedreiging ook.
Ik merk dat ik nu voorzichtig word, ik wil niemand zijn baan kosten, maar het is toch opmerkelijk dat iemand die voor zijn werk anderen zoveel mogelijk data afsnoept, zelfs juist zo min mogelijk sporen op het net wil achterlaten. Er stond ook een jongen van Apple bij ons, tien jaar jonger. Hij vond het allemaal onzin. Nu niet meer, of althans, zeker niet helemaal. Hij schrok nogal, van wat hij van ons hoorde.
Twee jaar gelden wist ik eigenlijk ook nog van niks. Voor mij begon het met Bert Brussen, die ik ken omdat wij beiden voor het radioprogramma Vrijdagmiddag Live werken. Bert heeft in de digitale ruimte veel sporen van zichzelf (en al snel wordt dat je vroegere zelf) achtergelaten. Is Bert nu voor eeuwig homohater, omdat Erwin Olaf dat onlangs meende te moeten beweren, op grond van Bert’s digitale verleden?
Dat is les 1: de DigiStasi zijn we allemaal, en toetreden kan op ieder moment. En dat is een acuut, groot en onderschat gevaar voor de democratie, de rechtsstaat, de privacy, de vrijheid. Twee jaar geleden had ik het bespottelijk gevonden zoiets op te schrijven. Maar u en ik worden inderdaad aan de wolven gevoerd. Of we voeren ze zelf. Want je moet wel.Toch?
Eerst de schijnbaar onschuldige variant: “Voer een pedo aan de wolven, en wordt extra goede vrienden met je buren”.
In een buurt dreigt – volgens iemand die dat zeker meent te weten- een pedo te komen wonen. Via het internet komt een lawine aan woede en extra bewijzen los. En waarom alleen woede over pedo’s trouwens? Een fietsendief is ook al niet leuk. Of een gezin met twee agressieve borderlinekinderen. Want iemand, die wij niet kennen, wist da aan ons te vertellen.
Maar die fietsendief, je weet wel, die niet in Twello mocht komen wonen, heeft die alleen maar fietsen gestolen? Vast niet. En inderdaad. Via de digitale babbelbox komen in hoog tempo nieuwe beschuldigingen en bewijzen binnen. Die man had geen drie maanden voorwaardelijk moeten krijgen, voor die honderd gestolen fietsen, maar minstens een jaar.
Ne bis in idem, was tot nu toe de rechtsregel. Je wordt eenmalig veroordeeld, en dan is de kous af. Maar de Spontane DigiStasi zal dat principe in toenemende mate onder druk zetten. Fred Teeven is nu al voor, vrees ik. Want de burger zal het bij voldoende, en mediagenieke, bewijslast als rechtvaardig ervaren dat veroordeelden voor de tweede keer aan de wolven worden gevoerd worden.
En dat we onschuldig zijn tot het tegendeel is bewezen? Er is altijd een algoritme, een data-zeef, een digitale burgerhetze, die schijnbare schuldbewijzen zo hoog opstapelt dat geen rechter er meer langs kan kijken. Zoek, zoek verder, en zoek nog verder. Je vindt altijd iets. Daarom bestaan er honderdenzoveel boeken over de moord op John F. Kennedy en minstens dertig mensen die alsnog ter dood veroordeeld zouden moeten worden. Let wel: dat is dan het resultaat van graafwerk in naar huidige verhoudingen een molshoopje van informatie. Geef mij uw databerg, en u zult de rest van uw leven bezig zijn met ontkennen. Ook verdacht, trouwens.
Ben ik oud, achtergebleven en paranoïde? Dat vond ik vroeger van anderen die zich druk maakten over de groeiende aantasting van privacy en burgerrechten. Dat is veranderd. Hoewel ik gebruik maak van geestelijke gezondheidszorg heb ik geen Elektronisch Patiënten Dossier dat zulks vermeld. Mijn psychiater verdomt het om daaraan mee te werken en dat kan hem 5000 euro boete kosten, terwijl ik alles helemaal zelf betaal. Zo graag wil de DigiStasi mijn Elektronisch Patiënten Dossier compleet hebben want dat is voor mijzelf veel beter.
Ik denk het niet. Ook al zouden dan slechts (dat woord ‘slechts’ gebruikte de overheid werkelijk) 10.000 mensen daar dan bij kunnen. Dat is dus, via via, iedereen.
Onlangs mailde een betrokken luisteraar van Vrijdagmiddag Live mij dat hij mij beschouwde als een antisemitische psychopaat. Stel nu dat hij echt kwaad wil. Via kennissen van kennissen komt hij dan heus bij mijn EPD. Helaas blijkt dan dat ik inderdaad psychopaat ben, dus vast ook antisemitisch. Terwijl ik in werkelijkheid alleen homohater ben, en af en toe een tikje down, maar dat vertel ik natuurlijk niemand.
De DigiStasi is gekomen. In ons, bij ons, om ons. Wie een ander aan de wolven wil voeren (en hoe meer wolven er zijn, des te meer mensen zullen dat willen doen, voor de lol of de zekerheid) leeft in gouden tijden. Iemand enig idee of daar toch nog iets aan te doen is, behalve dan het elektriciteitsnet opblazen en hoe doen we dat dan stiekem?
