Is Edward Snowden wel goed snik? Uit alles wat we over hem horen en lezen, rijst het beeld op van een totaal verknipte klokkenluider. Een man met sterk paranoïde trekken, behept met een Messias-complex, die per se in de schijnwerpers wil staan om voor het aangezicht van de wereld te ‘lijden’ voor wat hij heeft onthuld. Onthuld? Wat is het nieuws? The Guardian maakt er uiteraard groot nieuws van; daar is het een Britse krant voor. De Amerikaanse media maken er uiteraard groot nieuws van – het gaat immers om de ‘national security‘, en men is daar zogenaamd bezorgd om de privacy van de Amerikaan. Maar wie de afgelopen jaren gewoon heeft opgelet, heeft de afgelopen week niets nieuws gehoord.
Snowden kwam met een powerpoint met paar gekke afkortingen, zoals PRISM. Maar het Amerikaanse veiligheidscircus kent duizenden van dergelijke acroniemen, en niemand op Capitol Hill of daarbuiten weet waar het grootste deel voor staat. En wie anno 2013 versteld staat van de mededeling dat de NSA het mailverkeer en internetgedrag in de gaten houdt, heeft werkelijk jaren onder een steen gezeten. Of heeft last van ernstige dementie. Zoals de media, blijkbaar.
Eerst even wat cijfers. De mediahype suggereert dat het hier gaat om een enkele inlichtingendienst (de NSA, in principe onderdeel van de CIA) met een megalomane inslag, waar de dappere Snowden nu tegen ten strijde trekt. De wereld moet weten wat er gebeurt! Wat deskundigen allang weten, is dat het Amerikaanse inlichtingenapparaat vóór 9/11 al ondoorzichtig en onbeheersbaar was, en sinds 9/11 volledig uit de klauwen is gelopen. Een klokkenluider die alles zou weten, en vandaag begint met vertellen, is over tien jaar nog niet klaar. De VS geven jaarlijks naar schatting tegen de 100 miljard uit aan ‘national intelligence gathering‘.
Wat met dat geld gebeurt, is grotendeels volkomen onbekend. Congres en Senaat krijgen daar géén inzicht in, hooguit globale overzichten. Daar komt bij dat het ministerie van Homeland Security haar budget (60 miljard per jaar) ook voor een belangrijk deel geheim besteedt. En dan is er nog het ministerie van Defensie, dat zijn eigen megalomane inlichtingenapparaat heeft. Wat Defensie aan intelligence gathering uitgeeft, is ook onbekend, maar het is ongetwijfeld een vergelijkbaar bedrag. Het ministerie is verplicht om het Congres een lijst te leveren van Special Access Programs, zeg maar: van alle acties die op het randje van de wet zijn, of daar gewoon overheen gaan.
Afluisteren waar dat niet mag, wapenleveranties aan foute clubjes, aanslagen op burgers, het valt allemaal onder de SAPs. Ook de intelligence gathering voor drone-aanvallen valt onder een dergelijke geheimhouding. (Een geheime politie, plus geheime rechtbank, met de president als beul.) Defensie levert niet meer dan een lijst met een afkortingen, plus een zeer summiere samenvatting van elk Program. Die lijst is honderden pagina’s lang. Niemand weet waar die duizenden afkortingen voor staan, en wat ze kosten. Niemand durft het te vragen.
Hier is geen sprake van een intelligence systeem of apparaat, maar van een ware ziekte die de hele wereld omvat. En de kwaal wordt steeds erger, De bedragen die hieraan opgaan, stijgen elk jaar. Op dit moment bouwt de NSA een compleet nieuw hoofdkwartier in de staat Utah, een mega-luister- en analysecentrum dat een opslagcapaciteit krijgt die vele malen groter dan die van het huidige hoofdkwartier. Die nieuwe thuisbasis moet eind dit jaar gereed zijn. En al dat gesnuffel vergt uiteraard enorme hoeveelheden personeel.
Naar schatting bijna een miljoen Amerikanen hebben momenteel toegaan tot Top Secret informatie. Een kwart daarvan is niet eens in overheidsdienst, maar werkt voor particuliere contractors, die effe snel worden ingezworen. De kreet Top Secret stelt dus niet veel meer voor, in dat opgeblazen systeem. Daar zitten nog vele lagen boven. Sorry, Snowden.
Heeft al dat gesnuffel enige waarde? Ook daarover zijn de deskundigen (Dana Priest, William Arkin, et cetera) het vrijwel eens: die waarde is verwaarloosbaar en in ieder geval oncontroleerbaar. We mogen aannemen dat als er werkelijk iets gruwelijks wordt voorkomen, de media daar veel over zullen horen. Dat zou de miljardenuitgaven enigszins vergoelijken, nietwaar?
Maar we horen niks. NSA-baas Alexander vertelde gisteren tegen het Congres dat zijn organisatie enkele tientallen terroristische complotten heeft verijdeld. De vraag is of datzelfde niet bereikt had kunnen worden met een fractie van het bestede bedrag. Europese inlichtingendiensten scoren pakweg net zo goed (zeggen ze). Maar de écht grote vraag is natuurlijk of we de baas van de NSA kunnen geloven – of we zijn uitspraken ooit kunnen controleren.
Dankzij Snowden is die kans veel en veel kleiner geworden – en dat vinden al die inlichtingendiensten uiteraard een uitstekende zaak. Het Amerikaanse inlichtingenapparaat is compleet geëxplodeerd. En geen politicus die daartegen durft te protesteren. Iedere politicus, Democraat of Republikein, die ook maar zachtjes moppert of het niet wat minder kan, is gelijk een vriend van het terrorisme. Het kan bijna niet anders of er worden miljarden over de balk gesmeten. Aan zinloos meeluisteren, aan bizarre, misdadige, doublerende of elkaar zelfs concurrerende programma’s, en aan puur illegale activiteiten (denk aan geheime gevangenissen). Ondertussen bezorgt deze volstrekt ondoorzichtige bedrijfstak miljoenen mensen werk.
Openheid van zaken is wel het laatste wat de organisatie wil. En met een nieuw hoofdkwartier in aanbouw, dat nog veel meer grenzen zal overschrijden, en dat binnenkort in gebruik wordt genomen, is het heel verstandig om de publiciteit rond het inlichtingenwerk goed onder controle te houden. Dit mediastormpje komt de NSA uitstekend van pas. Men neme een onschadelijke klokkenluider, een nuttige dwaas die dankzij zijn bizarre optreden en uitspraken binnen een paar weken niet meer serieus zal worden genomen.
Tot die tijd schreeuwen de media moord en brand, politici mopperen alsof ze op dit terrein ook maar iets te vertellen hebben – en machtige ambtenaren en militairen omen heel even van achter de schermen vandaan om op Capitol Hill te vertellen hoe nuttig hun werk is, en dat het vooral met verdubbelde kracht moet worden voortgezet. En na alle rituele commotie krihjgen ze die toezegging dubbel en dwars. En het afluistercentrum in Utah kan binnenkort zonder enige publiciteit van start gaan. Politiek en media zijn immers weer voor een paar jaar op het onderwerp uitgekeken. Een paar jaar rust, waarin de organisaties gewoon verder kunnen groeien en de NSA nóg dieper in ons privéleven zal wroeten.
Snowden, de nuttige dwaas, heeft zijn rol gespeeld. En ook de media en de politiek vinden zichzelf deze dagen vast vreselijk dapper. Ze zijn er allemaal ingeluisd.
