Erasmus, Spinoza, Multatuli, sommige vrije geesten uit het verleden zijn nog wel bekend – al is het vooral van naam. Andere grote denkers zijn we vergeten. Zoals Jacob Moleschott, in de negentiende eeuw een beroemde Europese vrijdenker. Bosschenaar Frans van Gaal startte een actie om deze Bossche filosoof uit de vergetelheid te halen. Een eerbetoon aan deze vrijdenker, die aantoonde waarom bejaarden goede oude wijn moeten drinken.
Voor Moleschott was een mens pas mens als hij vrij was om te denken. Hij was een filosoof die niet alleen het denken, maar vooral het lichaam bestudeerde, in de overtuiging dat geest en lichaam nauw met elkaar zijn verbonden. Hij vroeg zich af hoe wij onze hersenen het beste kunnen voeden. Zijn antwoord was eenvoudig: ‘Zonder fosfor geen gedachten’.
In ‘Leer der voedingsmiddelen’ voor het volk (1850) gaf Moleschott praktische voedingstips. Armen zouden beter denken op erwten en bonen. Bejaarden zouden dagelijks ‘goede oude wijn’ moeten drinken. Minder bier drinken was niet nodig: alcohol verkleinde de eetlust en stimuleerde het verbrandingsproces.
Dergelijke opvattingen maakten de filosoof niet populair. Moleschott verliet ons land en vond na een lange rondreis onderdak in Italië: hij werd hoogleraar in Turijn en lid van de Italiaanse Senaat. In ‘Eenheid des levens’ (1861) stelde Moleschott dat niet alleen het lichaam, maar ook het denken gebonden is aan de wetten van de natuur. Ook gedachten hebben voedingsstoffen nodig – in dit geval fosfor.
Als we willen dat mensen zich goed gedragen zullen we ze goed moeten voeden, maar ook moeten onderwijzen en ontwikkelen. Deze filosofie brak met opvattingen over de natuurlijke ongelijkheid van mensen en doorbrak de organisatie van de samenleving in klassen en standen. Ook legde het de basis voor de idee van de verzorgingsstaat die garant staat voor onze materiële noden.
Al eeuwenlang stellen filosofen de vraag of ons denken wordt bepaald door aanleg (nature) of door opvoeding (nurture). Moleschott biedt een originele uitweg, als hij stelt dat we niet alleen moeten kijken hoe onze hersenen ons denken bepalen, maar ook moeten onderzoeken in wat voor samenleving onze hersenen zich het best kunnen ontwikkelen.
Ons land kent veel interessante filosofen, die ons nog steeds interessante inzichten kunnen bieden. Frans van Gaal wil een eerbetoon voor deze vergeten vrijdenker. Een straat, een gebouw, of een beeld voor Jacob Moleschott. Ik heb van harte getekend, op fransvangaal.nl.
Ronald van Raak is Tweede Kamerlid voor de SP
