Aan het einde van de vorige eeuw woonde ik in Lyon, waar ik behalve Le Monde en Le Figaro ook National Hebdo las, het weekblad van het Front National, dat toen nog antisemitisch van toon was. Als ik National Hebdo in de stationskiosk gekocht had, vouwde ik het blad in een Le Monde en liep er zo mee naar huis. Met National Hebdo wilde je niet gezien worden.
Op een dag verscheen er in Le Monde een klein bericht over een incident op de boekenbeurs in Parijs. Antiracisten hadden geprotesteerd tegen de aanwezigheid van een uitgeverij die aan het Front National gelieerd was. De Figaro was iets explicieter en vermeldde dat antiracisten de stand van de betreffende uitgeverij aangevallen hadden. Maar ik moest tot zaterdag wacht om meer van de ware toedracht te weten te komen. National Hebdo publiceerde een foto van de ravage die de antiracisten hadden aangericht. Van de boekenstand was niets meer over. Leek mij niet gefotoshopt, al weet je dat natuurlijk niet: de fotograaf zou de wanden van de stand zelf omver geduwd kunnen hebben.
In die tijd stemden al meer dan 4 miljoen Fransen op Jean Marie Le Pen, maar een eigen krant hadden ze niet: in 2008 ging National Hebdo zelfs ter ziele. Het electorale succes van Marine Le Pen overtreft dat van haar vader, maar een eigen krant heeft ze niet. Ze twittert.
Het nieuws gaat, als de maatschappelijke elites het vertrouwen van de bevolking verliezen, ondergronds. Maar in het huidige tijd staat dat ondergrondse nieuws op internet en is voor iedereen toegankelijk. Net als in de bovengrondse pers worden in het ondergrondse nieuws de feiten verdraaid en soms gefotoshopt. Dat heet tegenwoordig nepnieuws. Nepnieuws wordt in de bovengrondse pers gecorrigeerd door fact check rubrieken en soms door ombudsmensen van de krant. Op internet gebeurt dat niet.
‘Alternatieve feiten’ ontstaan als verschillende groepen in dezelfde samenleving zo vijandig tegenover elkaar staan dat ze – mede daardoor – weinig of geen contact met elkaar hebben.
In 1989 woonde ik een half jaar in Berkeley en omdat ik een zwarte vriendin had maakte ik daar tijdelijk deel uit van de gemeenschap van hoogopgeleide zwarten, die zich juist in die periode African Americans gingen noemen. Een van hen vertelde mij dat het HIV virus door de CIA verspreid werd om het zwarte ras uit te roeien. Mijn vriendin geloofde dat ook. Toen ik haar aanraadde om met zo’n ernstige verdenking naar de krant te gaan, vroeg zij mij: ‘Do YOU believe it?’ En toen ik daarop ontkennend reageerde zei zij: ‘You see, white people don’t believe it.’ Daarom had het volgens haar geen nut met dit feit naar de krant te gaan. De Nederlandse communisten noemden hun krant De Waarheid, dit in tegenstelling tot de ‘burgerlijke pers’ die volstond met leugens.
Er heerste in Berkeley – dat smalend ‘The People’s Republic of Berkeley’ een grote mate van rassensegregatie. Toen ik mijn verjaardag vierde was een van de weinige blanken op mijn feest een collega van het History Department dat een groot voorstander was van een multicultureel curriculum. Toen hij binnenkwam schrok hij van het aantal zwarte bezoekers. ‘I have never been at an integrated party’ vertrouwde hij mij toe.
De spanningen tussen blank en zwart openbaarden zich vijf jaar later na de dubbele moord op de ex vrouw van O.J. Simpson en haar vriend, waarvan O.J. Simpson verdacht werd. De blanken meenden dat zijn schuld bewezen was; de zwarte gemeenschap in de VS bleef geloven in zijn onschuld. Het proces was een racistisch proces.
Het idee dat politieke oordeelsvorming gebaseerd moet zijn op feiten wordt algemeen gedeeld. In tijden van heftige maatschappelijke conflicten verschilt men echter over de aard van die feiten en de selectie er van. Aan de vooravond van de Franse Revolutie werden in illegale geschriften feiten verspreid over de aristocratie die soms verzonnen waren, maar grif geloofd. Die pamfletten werden libelles genoemd en hadden vaak een pornografische inhoud met een politieke inslag. Koningin Marie Antoinette was een geliefd doelwit van deze politieke pornografie. Wat een geil wijf was dat! Wat een slettebak!
Deze smaadschriften werden vaak in Londen gedrukt. Berend Sommer schreef er in 2014 een scriptie over (Grubstreet). Robert Darnton een klassiek boek: The Literary Underground in the Old Regime.
Aan de huidige discussie over nepfeiten, nepparlementen en neprechters valt af te lezen dat wij ons in een prerevolutionaire tijd bevinden. De messen worden geslepen. Nu nog de – gefotoshopte – politieke pornografie. Geert twittert een SM foto van Sylvana Simons en Tunahan Kuzu. En een video waarin Emile Roemer Henk Krol pijpt. En die foto’s van Jan Roos met een hoer op zijn hoofd moeten nu ook volledig vrijgegeven worden.
