In den beginne waren er geen managers en God zag dat het goed was.
Inmiddels is het 2017 en lijkt onze maatschappij te bestaan bij de gratie van managers. Ik heb weleens geprobeerd om een 5-jarige uit te leggen wat een manager doet en dat viel nog niet mee. Sowieso een goede exercitie om grote-mensen-zaken aan kleuters uit te leggen, werkt altijd verhelderend en relativerend. “Een manager is een meneer of mevrouw die dingen regelt en heel veel moet vergaderen met andere mensen om die dingen te kunnen regelen”. “Ja maar wat kán hij dan”, stampvoette de geïrriteerde kleuter. Opeens moest ik denken aan een stage in de GGZ tijdens mijn opleiding tot psychiater. De manager van de betreffende afdeling stormde mijn kamer binnen en begon mij de les te lezen dat ik onvoldoende DBC-minuten scoorde. Het was niet aan haar verstand te peuteren dat ik ten eerste niet volgens deze beperkte uitkomstmaat wilde werken, maar vanuit goed hulpverlenerschap en ten tweede dat ik niet scoor om de financiële toekomst en dus het bestaansrecht van de instelling (en dus de manager) veilig te stellen.
Pim Fortuyn schreef ooit:
“Onderwijs en Zorg, de twee sectoren waar de politiek nu weer veel geld in wil investeren, worden geplaagd door een volstrekt industriële manier van werken en van organiseren van de arbeid. Grootschaligheid is nog steeds het oplossingsmiddel voor de zeer omvangrijke problemen in die sectoren. Bureaucratie, procedures en een zeer omvangrijk management bepalen de gang van zaken, met als gevolg een uitermate schraal product dat nauwelijks is toegesneden op de wensen en behoeften van de afnemer. Er is sprake van een gigantische overhead, dus een zeer kostbare vorm van produceren van diensten, die eerder de kwaliteit van het dienstverleningsproduct schaadt dan het verbetert.”
Fortuyn riep dan ook herhaaldelijk op tot een opstand van de uitvoerenden tegen hun eigen management.
Dat is niet gebeurd, sterker nog, managers hebben hun positie eerder versterkt de afgelopen decennia. Een collega-psychiater gaf ons een kijkje in de dagelijkse praktijk en beschreef de doorgeslagen managementcultuur als volgt:
“Onlangs stuitte ik op intranet op mijn persoonlijke ‘chain of command’. Ik had er tot dan toe nog nooit zo bij stilgestaan, maar ik bleek maar liefst 5 (!) leidinggevenden te hebben. Indrukwekkend. Gelukkig stonden er foto’s bij, want de meesten heb ik op de werkvloer nog nooit gezien. Bovenaan prijkte – met een dikke grijns – de bestuurder. Daaronder 3 echelons aan bedrijfsvoerders: een directeur bedrijfsvoering, een hoofd bedrijfsvoering en een manager bedrijfsvoering. Daaronder eindelijk een bekend gezicht: mijn direct leidinggevende, onze verpleegkundige teamleider. En helemaal onderaan, op een zijtak nog wel, stond ik, de psychiater.”
Ik moet onwillekeurig altijd terugdenken aan de biologielessen op de middelbare school, waarin de docent ons leerde dat parasieten zich in standhouden en vermenigvuldigen ten koste van een ander organisme of gastheer waarmee hij samenleeft. De schade aan de gastheer is niet zo groot dat deze aan de relatie ten onder gaat. Als dat wel het geval is dan wordt gesproken van een parasitoïde, dan gaan beiden dood. Vrij vertaald: managers zijn onderdeel van ons systeem geworden, doordat er een sterke wederzijdse afhankelijkheidsrelatie is ontstaan. Iedereen wil zijn functie op z’n minst in stand houden en hypotheken, abonnementen, boodschappen en vakanties moeten immers worden betaald.
Een rücksichtslose opstand tegen managers spreekt dan misschien wel tot de verbeelding, maar is onrealistisch: “Ontslagen managers leiden niet altijd tot een zelfsturend succes. Vanaf de werkvloer organiseren (bottom-up) blijkt toch wat ingewikkelder dan uit bezuinigingsdrift alle leidinggevenden ontslaan”.
In complexe organisaties zijn nou eenmaal mensen nodig die de uitvoerenden ondersteunen zodat ze hun taken optimaal kunnen uitvoeren. Maar daar zit misschien wel het probleem. Naast een kwantitatieve overkill is de positie van de manager geëvolueerd van ondersteunend naar bepalend! Een manager heeft zichzelf status toegeëigend, bijvoorbeeld door een beloningsysteem zoals bonussen, maar ook doordat de manager tegenwoordig beleid bepaalt voor de uitvoerenden. De omgekeerde wereld waar we als uitvoerende wél tegen in opstand moeten komen om niet ten onder te gaan.
God rustte uit op de zevende dag en was opgelucht dat hij geen managers boven zich had, dan was het natuurlijk nooit gelukt om die wereld in 7 dagen te scheppen.
