Operaregisseur Lotte de Beer trof ‘afschuwelijke teksten’ aan in Mozarts opera Die Zauberflöte. ‘Een vrouw kletst veel maar zegt weinig’, of: ‘jouw ziel is net zo zwart als je huid’. Het slot van de opera is De Beer al helemaal een doorn in het oog, want de vrouwen storten samen met het enige zwarte personage in de hel. Kortom, eeuwenlang kritiekloos racisme en seksisme wordt nu kordaat een halt toegeroepen; de cultuurpolitie says no.
Een aantal deugdames, waaronder uiteraard Anousha Nzume, herschrijven het meesterwerk, tot een policor versie waarin Monostatos, het zwarte personage, centraal staat. Dus alsof je Hans en Grietje herschrijft en de boze heks als genderneutrale heldin laat triomferen of de zeven dwergen uit Sneeuwwitje als rechts-radicaaltjes neerzet. Dat zal ze leren, dat onverschillige, impliciet seksistische en racistische publiek in Stopera of Concertgebouw.
De Beer zegt: ‘zes maanden geleden werd ik moeder en ineens merk ik een verschil. Ik ben niet meer de sexy jonge regisseur, de Jeanne d’Arc die op een voetstuk wordt geplaatst. Er wordt denigrerend met me omgegaan. Als moeder zou je geen goede kunstenaar kunnen zijn. De voeten van mannelijke regisseurs worden gekust, maar een artistiek leider begint de repetitie zonder mij omdat ik nog aan het kolven ben. Nu herken ik pas echt welke machtsstructuren heersen in de operawereld. Ik wil dat radicaal anders doen’.
De vraag is waarom Mozart het moet ontgelden dat mevrouw de Beer niet meer op een voetstuk wordt geplaatst omdat ze moeder is geworden. Persoonlijke krenking is één van de meest potente drijfveren om de wereld aan te pakken, maar het herschrijven van onze cultuurgeschiedenis blijft voor mij een principiële no go area, kolven of niet kolven.
Mozart was een van de briljantste componisten ooit. Hij werd geboren in 1756 en overleed slechts 35 jaar later, talloze meesterwerken achterlatend. Zijn opera Die Zauberflöte componeerde hij ten tijde van de Verlichting, iets wat terug te vinden is in de symboliek van het licht. Hoe cynisch dat juist een essentiële verlichtingswaarde zoals de vrijheid van meningsuiting door deze zogenaamde vrijheidsstrijders onderuit wordt geschoffeld!
Als exponent van zijn tijd schreef Mozart onverbloemd over man-vrouw verhoudingen en over rassen. Daar mag je wat van vinden, maar het is onderdeel van de kunstgeschiedenis die ons mede heeft gevormd tot wie we nu zijn.
Toen ik aan het conservatorium studeerde, leerde ik dat partituren en originele manuscripten ‘heilig’ zijn. Tornen aan de noten of aan de tekst was dan ook strikt verboden en respect voor iemands compositie werd ons nadrukkelijk bijgebracht. Het herschrijven van Die Zauberflöte veroorzaakt bij mij afschuw en ontzetting omdat het verdergaat dan een beetje controversieel willen zijn en proberen op te vallen in een tijd waarin cultuur een commercieel product is geworden dat je koste wat het kost aan de man moet brengen. Het corrigeren van ons culturele erfgoed zet een bijl in de wortels van onze identiteit. Neem de Mattheus-of Johannespassie van Bach, met een onmiskenbare antisemitische inhoud: de Joden als Christusmoordenaars. Niet meer naar luisteren? Of als dreinende kleuters afdwingen dat er uitsluitend ‘la la la’ wordt gezongen op deze geniale muziek?
Ik probeer me wel eens de omgekeerde wereld voor te stellen: onze genderneutrale man-vrouw verhoudingen katapulteren naar de tijd van Mozart. Gepensioneerde babyboomers die met gelijkvormige masculiene kapsels en uniseks afritsbroeken door de straten van Wenen lopen eind 18e eeuw. Dat zal me een opstootje gegeven hebben. Het respecteren van geschiedenis en bijbehorende tijdgeest noem ik beschaving. Alles willen aanpassen en veranderen als het jou terugkijkend niet bevalt is een vorm van primitieve geldingsdrang en leidt meestal tot chaos en onthoofde beelden.
Mozart heeft met zijn teksten nooit tegen de schenen willen schoppen van so called feministen. Hij schreef zijn opera nou eenmaal in de tijd waarin hij leefde. Misschien zag Mozart het wel scherp: er zijn nou eenmaal vrouwen die veel kletsen maar weinig zeggen.
