In het gedenkwaardige jaar 1853 liep het protestantse deel van ons volk te loop tegen de herinvoering van de rooms-katholieke bisschoppelijke hiërarchie. De regering van de liberaal Thorbecke had besloten dat de rooms-katholieke kerk weer bisschoppen in den lande mocht stationeren na eeuwen afwezig te zijn geweest.
De protestanten die meenden dat ons land toch vooral calvinistisch van traditie was en dat -weer- moest worden, dan wel blijven, verenigden zich en wisten 200.000 handtekeningen te verzamelen in een zogenaamd volkspetitionnement dat ze aan Koning Willem III aanboden. De koning stond zeker sympathiek tegenover het initiatief dat in de maand april werd gehouden en aangeboden, vandaar de naam Aprilbeweging. Minister-president Thorbecke was echter less than amused over de verre van neutrale houding van de koning en trad af. Maar het mocht de protestanten niet baten. Een volgende regering zou alsnog in het herstel van de hiërarchie toestemmen.
Een tweede volkspetitionnement vond plaats in 1878 toen protestanten en katholieken gezamenlijk optrokken tegen het in hun ogen slechte wetsvoorstel voor het onderwijs waarin het oprichten en instandhouden van bijzondere, christelijke, scholen zwaar belast zou worden. Beide groepen verzamelden meer dan 450.000 handtekeningen, de meerderheid protestants en dat terwijl het electoraat toentertijd uit slechts 100.000 kiezers bestond. De handtekeningen werden op 3 augustus 1878 aan dezelfde koning Willem III aangeboden maar twee weken later al zou de koning de wet ondertekenen. Het was niet gelukt.
Op dinsdag 26 maart boden vertegenwoordigers van het Burgerforum “Overdracht nieuwe bevoegdheden aan de EU mag niet zonder referendum” maar liefst 55.000 handtekeningen aan VVD Kamerlid Helma Neppérus, voorzitter van de commissie voor Verzoekschriften en Burgerinitiatieven, aan. Met dit aantal is de Tweede Kamer verplicht het onderwerp van de overdracht van bevoegdheden aan de EU op de agenda te zetten.
De indieners van het initiatief waaronder klinkende namen als Paul Cliteur, Arjo Klamer, Joost Niemöller en de Tilburgse wetenschapper en collega Thierry Baudet, togen opgetogen naar Den Haag om het adres, dat een beetje de teleurstellende vorm van een USB stick had, aan het welwillende Kamerlid aan te bieden.
Ik was niet onder de indruk. Ik heb de vertegenwoordigers van het burgerinitiatief op internet en in de kranten gevolgd. Ze lieten luid en duidelijk van zich horen.
Maar als het resultaat dan slechts 55.000 handtekeningen is en dat in de tijd dat via internet werkelijk iedereen kan worden benaderd, dan kun je toch niets anders vaststellen dan dat het initiatief geen warme gevoelens heeft losgemaakt bij het volk. Het was een elitaire aangelegenheid en dat is het gebleven.
Het animo van het burgerinitiatief valt in het niet hij bij het enthousiasme waarmee de protestantse en katholieke voormannen in de negentiende eeuw hun achterban wisten aan te sporen te tekenen. En die werden ook nog eens door de Koning zelf in zijn paleis ontvangen. Met een ongetwijfeld zeer lijvige stapel handtekeningen. Een dergelijk tafereel is toch vele maler indrukwekkender dan het toch wat droevige stickje dat aan mevrouw Neppérus werd aangeboden?
De geschiedenis leert ons, helaas, dat volkspetitionnementen weinig of niets hebben uitgehaald. De bisschoppelijke hiërarch werd ondanks de protesten hersteld. De gehate onderwijswet kwam er in 1878 door om pas bijna veertig jaar later, bij het handjeklap van 1917, aangepast te worden aan de wensen van katholieken en protestanten.
Nu ja, dat is dan misschien de enige hoop die de aanbieders van het burgerinitiatief hebben: probeer het over veertig jaar nog eens een keer.
Dr. Jan Jaap de Ruiter is als arabist verbonden aan de Universiteit van Tilburg. @janjaapderuiter
