De Britten gaan voor een toekomst buiten de EU. Alle economische gevolgen van die keuze ten spijt, ging ook dit referendum niet over geld, maar over identiteit en veiligheid. Als een huwelijk je dat niet kan geven, ligt een scheiding op de loer. Los van deze uitslag gaat de huidige Europese Unie het om twee redenen niet redden.
Wat voor de Britten geldt, geldt voor alle Europeanen: voor het overdragen van zeggenschap is er of een goede prijs of een heilig vuur of onoplettendheid nodig. Die laatste twee gaan nog al eens hand in hand en hebben in Europa in de jaren tachtig en negentig geleid tot een interne markt, open grenzen en een gemeenschappelijke munt.
Het heilige vuur zat bij de politiek, de onoplettendheid bij de Europese burgers. En de prijs leek goed zolang de economische voorspoed aanhield. Hoeveel autonomie daar nou voor ingeleverd was kregen de burgers pas later door; de Britten in elk geval wat minder, de rest leverde aanzienlijk meer in.
Maar zolang de zon scheen en het niet te hard waaide bleef het nieuwe schip aangenaam op koers. Tot het mis ging in de storm van 2009 met de gezamenlijke munt. Toen kwam de instabiliteit van het eurogebied aan het licht en bleken de zuidelijke en de noordelijke lidstaten helemaal niet samen in één munt te passen.
De eurocrisis mag dan over lijken, tot op de dag vandaag wordt de munt met kunst- en vliegwerk in stand gehouden. Daarbij hindert de euro – en zijn hoeder de ECB – het eigen herstel: hervormingen komen in lidstaten als Griekenland, Italië en Frankrijk niet van de grond. Griekenland ontbeert concurrentiekracht vanwege de munt, Frankrijk en Italië ‘profiteren’ van de kunstmatig lage rente, die het lenen voor hen goedkoop maakt, maar de drang tot hervormen doet verdwijnen. De economische verschillen zijn blijvend. Een ‘catch 22’ die de euro uiteindelijk niet zal overleven.
Maar wat hebben de Britten daar mee maken? Monetair natuurlijk niets, maar op tafel ligt een scheiding van een partner die z’n geloofwaardigheid verloren heeft. Daarbij is de euro nog maar de helft van het verhaal. De andere helft is de migratiecrisis en het failliet van de open binnengrenzen.
Het ‘wir schaffen das‘ van Angela Merkel had weinig van een gezamenlijk optreden. De Duitse bondskanselier als de halfgodin Sirene uit het verhaal van Odysseus: haar lokroep betekende een ongecontroleerde migratiestroom naar Europa en het einde van de open binnengrenzen.
De huidige Europese Unie van 28 landen is een utopie, gebouwd door idealisten in goed weer. De werkelijkheid rekent politici en onoplettende burgers daar nu op af. Eén munt en een gezamenlijke aanpak van grote problemen zitten niet in het DNA van deze Unie. Jammer, maar het wordt tijd om na te denken over de opbouw van een nieuwe.
Deze column werd in bewerkte versie eerder gepubliceerd op RTL Z.
