Gaslighting omschreef ik eerder al als een vorm van psychisch misbruik waarbij slachtoffers zo worden gemanipuleerd dat zij gaan twijfelen aan hun geheugen, perceptie en eigen psychische gezondheid. Het misbruik kan eruit bestaan simpelweg te ontkennen of bagatelliseren wat er feitelijk aan de hand is (“er is helemaal geen vluchtelingenprobleem”, “christenen waren ook geen lieverdjes”, “dat was een incident”, “ik was helemaal niet aan de telefoon met een andere vrouw”, “ik raak nu een beetje geïrriteerd”). Maar ook op minder passieve wijze, namelijk door woordspelletjes of het in scene zetten van bizarre gebeurtenissen (een echtgenoot die de auto ergens anders parkeert en dan tegen zijn vrouw zegt dat zij dat zelf heeft gedaan, DENK: “de PvdA is schuldig aan het racisme in Nederland”, “islamofobie”, “onderbuik”), wordt steeds hetzelfde beoogd: mensen mentaal desoriënteren, isoleren en uitschakelen.
Het is een epidemie in Nederland aan het worden, het publieke debat is er compleet door verziekt, als het überhaupt nog bestaat, en het eist steeds meer slachtoffers. Bijvoorbeeld onder millennials, die ‘de maakbare werkelijkheid’ en kreten als ‘biologie is een sociaal construct’ (allebei gaslights overigens) slikken voor zoete koek. Niet snappende dat zij het in ieder geval niet zullen zijn die hier de werkelijkheid gaan ‘maken’. Of zoals professor en strijder van het vrije woord Jordan Peterson tegen een zaal vol Social Justice Warriors (SJW’ers) in Toronto zei – terwijl ze hem monddood wilden maken: “You will be next. Just saying.” Ik denk dan aan de Twinkels van deze wereld, jonge vrouwen die zich gebrainwasht overgeven aan de buitenwereld, without a fight. Het is treurig.
Kun je het ze kwalijk nemen? Een fervent gaslighter, zoals Jeroen Pauw gisteravond weer bleek te zijn, presenteert zichzelf altijd als rechtschapen en fatsoenlijk (‘een beetje bad boy maar ach, vrouwen verslinden is mijn enige zonde’) en wisselt strengheid en doortastendheid af met kalmte. De vermomming is er om de gaslight te laten slagen. “We gaan beginnen”, zegt hij dan altijd. En ik denk dan, ja dat weet ik. Het is goed te zien, als je het wilt zien, hoe Pauw -altijd- bepaalde mensen stress aanwrijft door hun ervaringen te bagatelliseren, te ontkennen en in een ander daglicht te plaatsen. Het is naïef te denken dat hij daar geen speciale reden voor heeft of dat hij slechts ‘kritisch ondervraagt’. Wie bij hem niet goed op eieren kan lopen, wordt ontgoocheld en beduusd, als een stuk rood vlees gevoerd aan de andere gasten die met hem of haar mogen doen wat ze willen. En dat gaat vaak op dezelfde voet verder. In de NPO dog-eat-dog sfeer wil immers iedereen graag aan de goeie kant van de streep blijven staan.
De gaslighter heeft bijna altijd succes en houdt altijd schone handen omdat er een spanning wordt opgebouwd waar hij onmiddellijk van profiteert (op tv is ontregeling ook zo gedaan) en er tegelijkertijd niet rechtstreeks op kan worden gepakt. Het waarom is niet zo ingewikkeld. Narcisten gaslighten en mensen in narcistische systemen gaslighten, met een vanzelfsprekendheid zoals water stroomt en bomen hun bladeren laten vallen. Gewoon omdat het moet. Als ze het niet doen, dan betekent dat dat zij, of het systeem waarvan ze afhankelijk zijn, ophouden te bestaan. Zo kwetsbaar zijn ze, maar zoveel macht nemen ze, om van anderen hun goedgelovigheid en empathie te kunnen leven.
Het resultaat van gaslighting -voor iedereen- op de lange termijn is dat waarden als integriteit, moed, waarheid en compassie verdwijnen uit het debat, en dat er schijnwaarden, die mooi klinken maar tot niets verplichten (zoals gelijkheid, samen en verdraagzaamheid) voor in de plaats komen. Dat is op zichzelf is al een drama. Want je hebt steeds minder ankers om je in het discours, de discussie, desnoods in het moddergevecht aan vast te houden. Er is geen common ground meer. Alles is vloeibaar geworden. En de doelbewuste, openlijke manier waarop dit alles nu gebeurt doet me maar aan een ding denken.
De Stasi in de DDR was -ook- gewoon intern openlijk over deze methode. Daar heette het Zersetzung. Politieke tegenstanders werden paranoïde en sociaal kapot gemaakt (door geruchten te verspreiden, de sociale kring van tegenstanders te stalken) en het was zo effectief dat het systematisch werd toegepast. In het westen, onder onze neus, gebeurt dit nu ook, alleen veel meer onder de radar, tot ook dat niet meer hoeft omdat het aantal mensen dat zich verzet tegen gaslighting (en andere methoden zoals verdeel en heers, uitsluiting, projectie) steeds kleiner wordt en ze elkaar onderling in toom houden. In die snelkookpan verdwijnt vrijheid, zoals we die kennen, als sneeuw voor de zon.
In narcistische systemen (waar narcisten de dienst uitmaken en iedereen daarom heen moet werken) zullen doodnormale, verder prima mensen dus ook -secundair- gaan gaslighten. Secundaire gaslighting is het misbruik dat de eigen sociale kring van zijn leden maakt, nadat een lid zich tegen iemand van buiten uitspreekt. De leden doen het uit angst, uit luiheid, uit niet meer beter weten. Deze zelfsabotage is de natte droom van elk politiek correct establishment, dat zijn gaslighting inmiddels kan overlaten aan de makke schapen, die langzaam de kleur van de mensen die ze vrezen aannemen. Lees bijvoorbeeld ook Animal Farm van George Orwell hierover (of er is ook een leuke tekenfilm van), waarin de varkens uiteindelijk toch in de bedden van de verdreven, kapitalistische boer gaan liggen, tegen eerdere afspraken in. Wie herkent dit niet?
In Animal Farm moest de socialistische droom in stand blijven, zoals nu de multiculturele-deugende-tolerante-links-liberale droom, als persoonlijke trofee, moet blijven. En iedereen moet daarin zijn rol vervullen. De haatzaaiers, de knuffelmarokkanen, de verbinders (socialisten), de officiële graaiers (bankiers), de tokkies (PVV stemmers), etcetera. Secundaire gaslighting knapt het echte werk op voor de elite, in de vorm van leugens en hokjesdenken, tactieken die we overnemen en onderling op elkaar toepassen. Het is het misbruik dat bovenop de primaire variant (die rechtstreekse uit de treurbuis, -krant en -regering) komt. Secundaire gaslighting is wat mensen ook uiteindelijk gek kan maken, gestoord en depressief. Hun eigen sociale omgeving laat het immers afweten, wat nu? Sommigen grijpen naar de fles, sluiten zich af en worden langzaamaan vergeten. Anderen sluiten zich ook maar aan. De enkeling blijft overeind. Ik vraag mij wel eens af hoe direct het verband tussen zoveel depressieve mensen en onze huidige, abusive maatschappij is.
Hoe mensen met een normaal stel hersenen kunnen rechtpraten wat krom is, komt door het volgende. Stelselmatige gaslighting leidt er namelijk toe dat de waarheid over van alles, hoe onbenullig of evident ook, voor slachtoffers steeds ongemakkelijker wordt (ook wel cognitieve dissonantie genoemd). ‘Weg met waarheid’, zegt hun onderbewuste, ‘overleven nu’. Zelf horen ze die stemmetjes niet meer. De onverwerkte waarheid is ze gaan irriteren als een mug in de nacht, en ze willen er iets tegen: een hor, een zalfje, liefst in de vorm van nog meer leugens. Ze willen mensen om zich heen die dezelfde leugens geloven, ze willen mensen die het geloven in dezelfde leugens belonen. Het slachtoffer met zijn voorheen knagende, gezonde geweten wordt een compleet afhankelijke schim van zichzelf, zonder het zelf te willen zien. En zie maar, ze veranderen nooit van gedachten over iets, herhalen alles wat ze zeggen en: ze gaslighten anderen.
“Ik wil er niet over praten”, of “ik heb daar moeite mee”. Of: “is dat nou nodig?”. “Wat weet jij er van?” en mijn favoriet: “je mag niet oordelen”. Het lijkt mij juist een hele goede zaak als we weer eens gaan oordelen. Over islam, over immigratie, over ‘onderwijsvernieuwers’, over de EU, over onze leiders. In plaats van het blijven hangen aan de leugen als life support. Jullie snappen toch wel hoe dit op zijn minst saai en vervelend dat is?! Dat ik nu liever stukjes over andere dingen zou schrijven?
Die life support is ook precies de reden waarom er nu -met de politieke waarheid op onze hielen: er komen nieuwe aanslagen aan, onze steden islamiseren, mensen stemmen op PVV, Marine le Pen, Trump- Helemaal Niets verandert aan Helemaal Niets. Bij de NPO niet, bij de overheid niet, onderling niet. Alles zit muurvast. Zwarte Piet is de enige afleiding die we nog hebben. Maar op dat houtje ga ik niet meer bijten.
Secundaire gaslighting vind ik vreselijk frustrerend. Omdat ik, in tegenstelling tot wat jullie misschien denken, best wel wat vertrouwen heb in wat mensen allemaal kunnen. Maar zodra je anderen wilt gaan waarschuwen, ze wilt vertellen dat mensen niet liegen en draaien omdat ze in hun hart lieverds zijn die nou eenmaal ‘lastig’, ‘verder aardig’ en ‘anders dan jij’ zijn, maar omdat ze willen liegen en draaien en van al die goedpraterij enorm profiteren, en zich rotlachen om hun empathische counterparts, dan zeggen ze: Welnee! Niet waar! Zo wordt gedrag van probleemjeugd goedgepraat, met name moslimjongeren die voortdurend het slachtoffer uithangen, van ouders die hun kinderen verwaarlozen (dan heet een dood kind in een gezin bijvoorbeeld ineens ‘tragisch’), van media die valse verhalen de wereld in sturen (want andere media van ‘nepnieuws’ beschuldigen) en zo gaat het maar door.
“Welnee” dus. “Ik geloof in de goedheid van alle mensen”, zei een kennis afgelopen vrijdag nog. We dronken gin-tonics in een klein restaurantje, en die opmerking lag voor mij als een dooie muis op de grond. Deugen en drank vind ik een hele saaie combinatie. “De Wereld Draait Door is een prima programma”, zei iemand ander, en “heus wel divers”, want “de rechtse Jort Kelder zit daar ook”. Dat Kelder een rechtse pop is, die die rol mag spelen, ging er bij mijn gesprekspartner niet in.
En zo werd ik secundair gegaslight tijdens gin-tonics in zomaar een plek in Nederland, die, als ik niet beter zou weten, inderdaad sterrenstelsels ver af stond van de slechtheid van de mens. Iedereen zat hier immers gebogen over lamsribbetjes op houten plankjes en toetjes op vierkante borden gewoon een beetje te zijn. Weekend, hard gewerkt. De bediening was hartelijk, buiten was het koud. Hier werd restaurantje gespeeld en all was well. Maar dat toneelstuk verveelde me. Dus zo zaten de mensen altijd, dacht ik, ook in de oorlog, daarvoor en daarna.
Ik geloof dat het een slecht idee is om met je gedachten de werkelijkheid om te buigen naar een betere, prettige wereld. Ik geloof namelijk dat de waarheid zich helemaal niet laat wegdenken en dat het als een monster terugkomt als je hem niet leert kennen. En dat monster is dan geen rechtse pop meer, maar een hele slechte versie van onszelf.
