We kennen in Nederland de doodstraf niet, maar wat we hier wel kennen, is levenslange gevangenisstraf. Wie in ons land levenslang krijgt, komt de gevangenis nooit meer levend uit. Denk je eens in wat dat betekent: je hele leven opgesloten. Nooit naar buiten. Altijd achter de tralies. Totale uitzichtloosheid. Om gek van te worden. In feite wordt iemand levend begraven.
‘Levenslang is een verborgen doodstraf,’ zegt Paus Franciscus onlangs, en het is zelfs erger dan dat. Want een levenslang gestrafte wordt een levende dode voor de rest van zijn leven, dat nog decennia kan duren. Een levenslange gevangenisstraf is daarom minstens zo inhumaan en wreed als de doodstraf. Het is een vorm van psychische marteling. Niet voor niets eist het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens dat levenslang gestraften niet elk perspectief op vrijlating mag worden onthouden.
In Nederland wordt aan die eis tegemoet gekomen door de mogelijkheid iemand gratie te verlenen. Maar dat is vooral een theoretische mogelijkheid; sinds 1986 is er geen gebruik meer van gemaakt. Ja, in 2009 mocht een terminaal zieke levenslang gestrafte kort voor zijn dood de cel verlaten. Het ging om een man die de moorden waarvoor hij levenslang had gekregen, in Duitsland had gepleegd. Verder zitten alle levenslang gestraften hier levenslang vast. Zonder enig perspectief.
De Belgische tbs’er Frank Van Den Bleeken is 51 jaar en zit al bijna dertig jaar vast wegens enkele zedenmisdrijven. Van Den Bleeken wil niet vrijkomen, schrijft dagblad De Morgen: ‘Hij is zich ten volle bewust van zijn afwijking. Hij wil alleen een aangepaste behandeling. Een aangepast leven.’ Omdat hij die bij gebrek aan middelen in België nooit kreeg, gaat hij liever dood dan nog langer in een gewone gevangenis te blijven.
Van Den Bleeken krijgt, na jarenlang procederen, zondag 11 januari een dodelijke injectie. Zijn advocaat zegt dat Van Den Bleeken al jaren ondraaglijk psychisch lijdt, en verschillende psychiaters hebben onafhankelijk van elkaar door de jaren heen bevestigd dat hij psychisch ziek is en lijdt onder zijn verblijf in de gevangenis.
Het moet natuurlijk niet zo zijn dat gevangenen naar de euthanasiewet grijpen omdat zij geen passende behandeling en verzorging krijgen, iets wat nu in België aan de hand is. Wim Distelmans, de arts van Van Den Bleeken, zegt (in de Volkskrant van 5 januari): ‘Ik wil het falen van de maatschappij niet oplossen met euthanasie’. Terecht.
Tegelijk kan ik me voorstellen dat er ruimte wordt gemaakt voor de doodswens van levenslang gestraften die ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Die mogelijkheid is er voor mensen die in vrijheid leven ook, en er is geen reden om die gevangenen te ontzeggen. Het moet dan wel duidelijk zijn dat hun lijden al lange tijd niet afneemt, en dat alles in het werk is gesteld om dat wel voor elkaar te krijgen.
Het verlangen naar vergelding moet in een humane samenleving proportioneel zijn. Dat is het in Nederland niet, met onze tientallen ‘we begraven je levend’-vonnissen. Iemand die het bestaan als levende dode niet aankan, zou het recht moeten krijgen het te beëindigen.
Instant-update – Frank Van Den Bleeken krijgt toch geen euthanasie, meldt De Standaard vandaag. Hij zal geobserveerd worden in het forensisch psychiatrisch centrum in Gent en wellicht overgebracht worden naar Nederland als er in België geen adequate behandeling en zorg voor hem mogelijk zijn. De longstay van de Nederlandse Pompestichting wordt genoemd als mogelijke toekomstige verblijfplaats.
