Als je gevraagd wordt naar een nieuwe elite, is de verleiding groot je eigen politieke mening tot de nieuwe, aanstormende elite te benoemen. Geheel tegen mijn karakter in, ben ik iets meer bescheiden. Ik zou al tevreden zijn als de elite van de toekomst wat meer zou doen dan twee komma’s en en een verbindingsstreepje durven te verplaatsen. Een elite die me prikkelt zelf na te denken, die de murwgeslagen verbeelding bij mensen nieuw leven in durft te blazen. Anders sla ik een rondje elite over.
Als blanke, hoogopgeleide jongeman in Amsterdam, die ook nog weleens wat met politiek doet, ontkom je er bijna niet aan. Gesprekjes in debatcentra en zaaltjes met allerhande zelfbenoemde vertegenwoordigers van je generatie. Aan het einde van de avond bekruipt mij bijna standaard een ontevreden gevoel. Is dit het nou? Is dit nu wat de nieuwe elite moet worden? Discussies drie cijfers achter de komma over diverse te hanteren rekenrentes in een nieuw pensioenstelsel, verzuchtingen over dat het volk maar niet begrijpt wat voor zegeningen de Europese Unie ons gebracht heeft, en kosmopolitische vergezichten over een wereld waar je even een weekend in de loft van een succesvolle vriend van je in New York doorbrengt, omdat je er echt even tussenuit wil.
Volgens Marx – die hipster avant la lettre met die baard, maar zonder baret, dat is Che Guevara – is de elite, of de heersende klasse de klasse die door controle over de productiemiddelen haar macht over de rest van de samenleving vergroot. Zo bezien is ‘elite’ een inherent negatieve term. Immers, de positie die men heeft, dient vooral om de eigen positie te bestendigen danwel te versterken.
Deze elite heeft – althans binnen het systeem van een parlementaire democratie – een groot belang bij het kapotnuanceren van politieke tegenstellingen. Immers, waar de elite ten tijden van Marx simpelweg het volk kon negeren of neer kon knuppelen, kan het volk hier – in ieder geval – naar de stembus. Dan is het dus in belang van de ‘ons-soort-mensen’-mensen dat de macht gecentreerd blijft bij een aantal partijen die hier en daar een komma verplaatsen en een accent kunnen zetten, maar grosso modo vrij bescheiden politieke ambities hebben.
De ‘ons-soort-mensen’-mensen die je op de eerder genoemde avonden spreekt hebben het niet zo op de SP. Doorgaans reageren ze onder het genot van een biertje in deze trant: “Ik snap niet wat zo’n intelligente jongen bij zo’n partij doet.” Of “Ja, jij bent wel leuk, maar de rest van je partij”, of met afstand de ergste: “Jij weet toch zelf ook wel dat wat de SP wil onhaalbaar is.”
Nu al murw geslagen door het stuitende gebrek aan verbeeldingskracht, heeft de nieuwe elite het dan vaak over ‘populisme’. Wat meestal een containerbegrip is voor alles wat men met de beperkte fantasie al bij voorbaat onhaalbaar acht. Men doet alsof de huidige ordening van de samenleving een natuurverschijnsel is, een logisch gevolg van de menselijke evolutie. Daarmee de ontstaansgeschiedenis van het huidige stelsel en de politieke keuze van de dominante partijen zich steeds verder terug te trekken en meer aan de markt over te laten, negerend.
Als een nieuwe elite ook maar enige relevantie wil hebben, anders dan opvulling van de talloze debatcentra, opiniepagina’s en talkshows die ons land rijk is, dan begint het met verbeelding. Ik hoef geen nieuwe elite van alleen maar SP’ers – discussiëren met gelijkgestemden is a fucking bore – maar in hemelsnaam, durf eens buiten de betreden paden te treden. Ik verwacht van een nieuwe elite dat die me aan het denken stelt over wat nog meer mogelijk is, in plaats van tot in den treure te herhalen dat we ‘reëel’, ‘constructief’ en ‘redelijk’ moeten zijn.
Houd op met doen alsof er zoiets is als het objectief vaststelbare goede voor een samenleving en een technocratische manier om dat te bereiken. Erken dat dit alles fundamenteel politiek en ideologisch van aard is. Formuleer die idealen en trek ten strijde. Let our voices form the weapons, zoals Have Heart – mijn favoriete filosofen zijn gewapend met gitaren en springen van podia – ooit zong in The Machinist.
De nieuwe politieke elite wordt of een lauwwarme bak bagger die eigenlijk dezelfde hautaine ‘wij weten wat goed voor u is’-houding voortzet en met de rug naar de steeds groter wordende maatschappelijke onvrede hoog oplopende farce-debatjes over punten en komma’s voert, of een jonge, bevlogen generatie van mensen die met bravoure en lef volmondig erkennen dat alles politiek is en met een grijns op hun gezicht de strijd aangaan om hun overtuiging van het goede aan de man te brengen. Die tot het onredelijke af alles ter discussie durven te stellen en die eindelijk eens de politiek inspireren tot het echt iets fundamenteels willen veranderen.
Met die elite wil ik best een biertje drinken.
In de serie ‘Wie is de nieuwe politieke elite?’ gaan schrijvers, denkers, wetenschappers, publicisten, politici en opiniemakers onderzoeken of er een nieuwe politieke elite bestaat en wie dat is of zou kunnen zijn. Peter Kwint geeft het stokje door aan Lucas Roorda, promovendus Internationaal Recht aan de Universiteit Utrecht en oud-bestuurslid van de Jonge Socialisten.
