Demagogie is volgens Wikipedia ‘een manier om de luisteraar van een onwaarheid te overtuigen door een beroep te doen op het “gezond verstand” en de “logica” van een persoon. Demagogie is iets anders dan het verkondigen van leugens. Iemand die demagogie bedrijft zal niet direct onwaarheden naar voren brengen. Men zal er wel naar streven de luisteraar die er niet op bedacht is zelf naar een bepaalde conclusie te leiden. Zo kan de demagoog diens publiek naar de hand zetten’.
Een gaslighter dus! De demagoog gaat als het ware communicatief undercover zodat zijn leugens zich weliswaar via hem, maar niet rechtstreeks, in de hoofden van mensen zelf vormen. Mensen geloven -op den duur- dat ze helemaal zelf het licht zijn gaan zien, of juist gek zijn, en vergeten dat hun beeld van de werkelijkheid ooit anders was: dichter bij zichzelf, dichter bij wat er gebeurt.
Een zeker persoon uit de vorige eeuw in Duitsland – zijn naam wordt al weken, ter vergelijking met Trump, als dummy van stal gehaald – was een demagoog. Met de kennis van nu is dat niet heel moeilijk te zien. Hij maakte mensen wijs dat de joden de oorzaak waren van Duitslands economische en morele failliet en dat -om de zaak kracht bij te zetten- zij de echte, uitverkoren übermenschen waren. Vooral de combinatie van die twee zaken maakte dat een onzeker publiek zichzelf maar al te graag naar een bepaalde conclusie liet leiden.
Gerard Spong, een advocaat die ik ooit, toen ik rechten ging studeren, bewonderde om zijn eloquentie en zijn stijl, had het gisteren bij een zeker praatprogramma over de demagogische speech van Wilders. En ook anderen noemen ‘het laatste woord’ van Wilders een demagogisch optreden. Moeten we dit afdoen als ook een manier om er naar te kijken? Zomaar een kwalificatie? Nee, het verpest het debat, alweer.
We zitten in de vreemde positie dat Wilders walks like a demagoog en talks like a demagoog – zie de retoriek, het afzetten tegen de elite- maar het toch niet is, om de doodeenvoudige reden dat hij misschien wel politieke rommel, maar geen onwaarheid verkoopt.
Als we ervan uitgaan, zoals Spong doet, dat Wilders mensen van onwaarheden probeert te overtuigen -de essentie van demagogie- dan moeten we, om die vlieger te laten opgaan, ons allereerst afvragen wat die onwaarheden zijn. Als die niet aan te wijzen zijn, dan moeten we vervolgens -volgens de niet tot Spong zelf doorgedrongen logica- vaststellen dat mensen al gebrainwasht zijn. Dat ze al allerlei valse ideeën voor waarheid houden, zogenaamd via hun “gezonde verstand” en “logica”. Als dat laatste klopt dan geldt logischerwijs dat mensen als Spong het wel allemaal doorzien, wat voor hem vast een zalig gevoel moet zijn. Laten we het puntsgewijs aflopen.
Hier heb ik eerst een kwartier naar een knipperende cursor zitten kijken, denkend aan de mogelijke onwaarheden, maar ik weet werkelijk niet welke onwaarheid er is. Ik kom niet verder dan mijn ergernis over de kopvoddentax, het verbod op de koran (wat ik kwalijk vind), de overdrijving van zijn standpunten, die mij niet zozeer onwaar als wel contra-productief lijken (want zou het niet beter zijn om moslims mee te krijgen, zoals Ayaan Hirsi Ali bijvoorbeeld in de VS probeert), de sfeer van ‘De Nederlander vs. de allochtoon’ (die hooguit generaliserend is), maar verder? Dat mensen kritischer naar islamisering kijken door Wilders is misschien wel het gevolg van zijn ophitsende woorden, maar die kritiek is daarmee nog niet gebouwd op feitelijke onwaarheid, me dunkt. De penibele situatie ontvouwt zich immers om ons heen.
Dan bestaat er nog de tweede mogelijkheid. Dat ik mezelf, ondanks wat ik zie, gewoon heb laten overtuigen door wat ‘Wilders de demagoog’ mij heeft ingeprent daarover. Namelijk, dat er zoiets als islamisering bestaat, dat die inherent slecht is voor Nederland, dat we onze waarden verliezen, dat je criminele asielzoekers het land uit moet zetten, grenzen moet kunnen sluiten, alles samengevat: dat er een onhoudbare situatie is ontstaan rondom ‘islam in het Westen’. Allemaal alleen in mijn hoofd.
Ik denk dat er weinig politici zijn die zo weinig onwaarheid verkondigen als Wilders, maar dat die veronderstelde onwaarheid bij blonde Geert een feit is geworden uitsluitend vanwege datgene wat voor anderen noodgedwongen moet doorgaan voor waarheid: de multiculturele samenleving als dogma, als ideaal, als nastrevenswaardig, tegen beter weten in, ten koste van iedereen. Violen op de Titanic, the works.
De werkelijk geconstrueerde waarheid is het zo lang gebleven, dankzij de projectie van onwaarheid op Wilders. ’De onwaarheid van Wilders’, zijn ‘demagogie’, toont slechts het decennialang instandgehouden valse narratief aan. In Amerika kunnen ze daar inmiddels over meepraten. Over de demagogische kwaliteiten van Trump ben ik overigens ‘optimistischer’. Maar dat terzijde.
De geconstrueerde waarheid kregen we vorig jaar bijvoorbeeld in de vorm van een zalvende Beatrice de Graaf voorgeschoteld, met haar ‘radicalisering in debanlieue’ onzin (wat nu overigens ook aantoonbaar onjuist is gebleken). Via aanspraak op ons gezonde verstand lieten de kijkers van geruststel-TV zich gedwee door haar gaslighten. En in veel breder verband wordt nog altijd de ‘discriminatie van lage verwachtingen’ toegepast (moslims hoeven zich niet te vormen naar moderne idealen) terwijl dat gewoon maatschappelijke suïcide is. Maar iedereen slikte het.
Het leek ook al die tijd, en nog steeds, alsof de mensen in het land zelf geloofden dat ze met het omarmen van die schijnwaarheid zo heerlijk tolerant en verdraagzaam waren. Hé, maar dat is toch demagogie? Dat we het echt geloofden? Meneer Spong toch, u bent een demagoog in een mooi advocatenpak!
