Weten jullie nog die hele, hele, hele heftige uitleg van ex-minister Donner over hoe de democratie werkt uit 2006? “Als tweederde van alle Nederlanders morgen de sharia zou willen invoeren, dan moet die mogelijkheid toch bestaan?” Nettoresultaat: mediastorm, spoeddebat, motie van wantrouwen en keutel intrekken.
Of die hele, hele, hele controversiële constatering van ex-minister Ella Vogelaar over hoe cultuur met de tijd verandert uit 2007?
“Eeuwen geleden kwam de joodse gemeenschap naar Nederland en nu zeggen we: Nederland is een land dat is gevormd door joods-christelijke tradities. Ik kan me voorstellen dat we een vergelijkbaar proces krijgen met de islam.”
Nettoresultaat: mediastorm, diagnose ‘knettergek’, motie van wantrouwen, begin van het einde van minister Vogelaar.
Of die ene hele erge keer in 2012 toen de Koningin op moskeebezoek ging in Oman met een blauwe sjaal om haar hoed en zei dat het ‘onzin’ is dat de hoofddoek het symbool is van onderdrukking?
Nettoresultaat: non-stop totale collectieve gekte op elk denkbaar medium, majesteitelijke middelvinger van Bea door de volgende dag geen blauwe, maar een rode sjaal om haar hoed te binden.
Het zijn slechts drie exemplarische voorbeelden van heel veel keren van massahysterie om vrij genuanceerde uitspraken over de positie van moslims in Nederland. Alsof er een geheim nationaal contract was met een zerotolerancebeleid voor de islam. Met één ontsnappingsclausule: gedoogbeleid voor de polderislam.
Ja, de scheiding van kerk en staat werd even geparkeerd en de polderislam werd volop politiek gestimuleerd: moskeebesturen moesten gemixt worden, preken moesten in Heerlijk Helder Hollands, Nederlandse imamopleidingen werden uit de grond gestampt en ‘gematigde moslims’ konden op veel subsidie rekenen. ‘Gematigde’ moslims waren sowieso je-van-het. Lekker verwaterd dus schadeloos. Soort van CDA’ers onder christenen. Waaien lekker met alle winden mee in tegenstelling tot die islamitische SGP’ers.
Homo’s moesten hand in hand op straat kunnen lopen, rokjesdag moest zonder gesis of ‘hoer’ 365 dagen per jaar kunnen plaatsvinden, handen af van joodse Nederlanders met keppeltje op, maar baard of hoofddoek? Liever niet. Niqaab of djelleba? Hell to the no. ‘Gematigde’ moslims waren moslims die niet teveel opvielen en zo zag de dominante opinie ze graag. Ik mocht overal komen opdraven als ‘vrijzinnige’ moslim en niet zelden kreeg ik een verbale aai over m’n bol met opmerkingen als ‘met moslims als jij is er nog hoop.’
Als ‘gematigde’ moslim, kon je al niet om constant commentaar heen. Dat was voor de ‘orthodoxe’ moslim vele malen directer en intenser. Je had iets uit te leggen als je de keuze had gemaakt voor een conservatieve interpretatie van islamitische teksten. Je werd afwijzend aangekeken als je zichtbaar moslim was. ‘Orthodox’ werd in de volksmond langzaam synoniem voor ‘radicaal’. Zintuigen verscherpten als er eentje in nabijheid was. Instituties waren extra op hun hoede. De staat en samenleving kozen partij. Gematigde moslims, ja. ‘Orthodoxe’ moslims, NEE. En zo droegen het publiek-maatschappelijke debat en de eigen sociale omgeving stapje voor stapje bij aan het terugtrekken van een deel van deze moslims in een isolement.
Sommigen van hen gebruikten hun geloof om waardig boven afkeurende blikken te staan. Of vonden genegenheid bij een partner. Anderen zochten op andere plaatsen houvast, die ze in eigen kring – soms zelfs binnen hun eigen familie of moskee – misten. Op die plaatsen, van (internationaal georiënteerde) websites tot woonkamers van gelijkgestemden, vonden ze wel perspectief, zingeving en erkenning.
Ik heb hier geen onderzoek naar gedaan, maar ik heb een sterk vermoeden dat dit alles ideale ingrediënten waren in een ketel vol andere elementen voor het ontstaan van Syriëgangers in Nederland – en Europa. De chronische overreactie op alles wat ‘orthodox’ islamitisch oogt, heeft onmiskenbaar een belangrijke bijdrage geleverd aan de complexe weg richting radicalisering.
Ook nu er aanstaande vrijdag mogelijk een pro-ISIS demonstratie in Den Haag is, zie je de standaardreflex van overreageren. Zelfs lieden die graag ‘tendentieus, ongefundeerd en nodeloos kwetsend’ zijn, staan vooraan de rij om het vrije woord te omsingelen door waakhonden. Ja, ik ben niet gek, veiligheids – en inlichtingendiensten moeten hun werk doen. De aanslag bij het joods museum in Brussel met vier slachtoffers bevestigt de reële dreiging die uitgaat van (teruggekeerde) Syriëgangers. Maar dat zal niet voldoende zijn. Ook tussen de (potentiële) Syriëgangers en hun sympathisanten zit veel verschil. Verschillen in opvattingen die alleen bekend worden als er een open en gelijkwaardige interactie is.
Stel dat we er niet automatisch van uitgaan dat ‘ze’ een bomgordel onder hun kleding hebben? Stel dat we net als generaal van Uhm openstaan voor het idee dat dit jongeren zijn die ‘op de een of andere manier ervaren dat ze iets moeten doen om de wereld beter te maken’? Stel dat we het faliekant met ze oneens zijn, maar gewoon eens een keer serieus luisteren naar wat ze te zeggen hebben?
Ik denk dat er dan een opening voor een (hard) debat en vooruitgang kan ontstaan voorbij verdachtmakingen en bangmakerij. Het alternatief is meer van hetzelfde: dreigende taal over ‘paspoorten intrekken, uitkeringen stopzetten, tegoeden bevriezen’, politici die alarm slaan en op hol geslagen media. Het kan ook een keer anders. Het is het proberen waard. En we houden dan dit keer vast aan onze eigen waarden in plaats ze weer uit te hollen wanneer het eng wordt.
Individueel geloven betekent niet automatisch dat een moslim vrijzinnig en seculier zal geloven. Als geloven een individueel recht is, moet ook een orthodoxe en theocratische invulling van het geloof mogelijk zijn. Zonder constant waardeoordeel van staat en samenleving. Vrij en veilig.
Die boodschap moet – juist nu – luid en duidelijk verkondigd worden.
