De feestdagen komen eraan en helaas dus ook het Glazen Huis. Over ruim twee weken terroriseert dit nationale empathie-monument ons land weer vanaf het Marktplein in Apeldoorn. Dit jaar wordt er geld opgehaald voor families die door oorlog zijn verscheurd onder het motto ‘breng ze weer samen’. Concreet: miljoenen kinderen in Nigeria, Congo en Nepal zijn door rampen en conflicten gescheiden van hun families en daar moeten we allemaal heel veel bij voelen zodat we zo diep mogelijk in de buidel tasten om het Rode Kruis, pardon, deze kinderen te ondersteunen.
Veel mensen lijden tegenwoordig aan een nieuwe psychische aandoening: de empathische burn-out. Het horen of zien van menselijk leed veroorzaakt een plotseling en intens gevoel van uitputting en leegte en de patiënt klaagt over het feit dat hij of zij geen gevoelens meer kan ervaren. Empathie wordt gedefinieerd als het vermogen in en mee te voelen met wat je denkt dat de belevingswereld van anderen is. Evolutionair ooit vast bedoeld om een kleine groep bijeen te houden in een vijandige wereld.
Na jarenlange bombardementen met ellende all over the planet zijn we emotioneel aan het einde van ons Latijn. Aardbevingen, aangespoelde kinderlijkjes, grensoverschrijdende filmproducenten of uitstervende panda’s duizenden kilometers van ons vandaan. Experts hebben het over morele globalisering, waardoor we meer leed te verstouwen krijgen dan ooit tevoren. De menselijke maat is verdwenen en de wereldwijde ellende wordt ons met geweld door de strot geduwd, zoals bij Toulouseganzen die worden vetgemest voor foie gras.
Er is een interessante formule in omloop: hulp is ellende gedeeld door afstand. Het aantal betrokken landgenoten wordt ook gebruikt als significante factor. ‘Voor zover bekend zijn er geen Nederlandse slachtoffers’, wordt ons verzekerd bij het nieuws.
In zijn boek ‘Het empathisch teveel’, schrijft hoogleraar filosofie, Ignaas Devisch, dat empathie als moreel kompas een wankele basis vormt voor een complexe samenleving. Empathie is namelijk ‘bijziend’ omdat ze zich richt op enkelingen en vervolgens geen oog heeft voor de rest van de wereld. Door de sterke emotionele lading ontstaat eenzijdigheid en selectiviteit. De foto van het aangespoelde Syrische jongetje verlamde het nadenken, kritisch analyseren en het vermogen om naar het totaalplaatje kijken. Het enige waar we in zulke situaties toe in staat zijn is een overweldigend gevoel van medelijden en het automatisch trekken van de portemonnee.
Bij conflictsituaties of als er onbegrip ontstaat dan kan je volgens Devisch een maatschappij niet bij elkaar houden met uitsluitend empathie. Door ons inlevingsvermogen zijn we ook gemakkelijke slachtoffers voor commerciële manipulatie, zoals duidelijk werd door zielige Victor. Dit jonge Belgische patiëntje werd in 2013 ingezet door de farmaceutische industrie om via mediaoptredens en de daaruit voortvloeiende morele ophef de vergoeding van een duur geneesmiddel te bewerkstelligen, waardoor de omzet van de betreffende farmaceut omhoog ging.
Good old Freud had ook weinig op met het gebod op universele naastenliefde omdat het volgens hem uitgaat van een verkeerd mensbeeld. Het ontkennen van agressie noemde hij riskant, aangezien je dan minder controle hebt en dus minder goed kan voorspellen waar en hoe deze drift eventueel tot uiting komt.
Zeker als het gaat om politiek beleid is het van belang om te bepalen wat zo goed mogelijk is voor zoveel mogelijk mensen in plaats van wat goed vóelt. Dus in plaats van empathie als basis voor verdeelmechanismen liever rechtvaardigheid (de billijke afweging van middelen, goederen of rechten) en solidariteit. Ik was recent te gast bij de Tafel van Tijs en daar was het Kinderpardon onderwerp van gesprek. Typisch zo’n onderwerp waar empathie en beleid elkaar bijten omdat het als onmenselijk wordt ervaren om kinderen uit te zetten naar hun land van herkomst, maar dat het ook noodzakelijk is om rechtvaardig beleid te maken.
Terug naar het glazen huis en een oprechte bekentenis: ik kan geen gevoel opbrengen voor hun goede doel en ga kippensoep maken voor mijn zieke buurvrouw die lijdt aan een empathische burn-out.
