Referenda zijn een bedreiging voor onze democratie, zo stelt Piet Hein Donner, in het jaarverslag van de Raad van State. Deze vorm van ‘volksdemocratie’ is volgens hem onverenigbaar met het ‘overheidsbedrijf’ en zal alles aantasten ‘wat op de naoorlogse ordening gebouwd is’. ‘De democratische rechtstaat gaat een “moeilijke tijd” tegemoet’, aldus Donner, die verder meent dat alleen meer Europese politiek een crisis van onze nationale democratie kan voorkomen. Toen Piet Hein Donner in 2011 vicevoorzitter werd van de Raad van State – het hoogste adviesorgaan van de regering – had ik ernstige bedenkingen. Juist omdat ik had gemerkt hoe hij als minister het staatsrecht naar zijn hand zette, om zijn politieke wil door te drukken. En daarbij intimidatie en angst zaaien niet schuwde. Zoals zijn bewering tijdens het referendum over de Europese Grondwet in 2005, dat een ‘nee’ van de bevolking zou kunnen leiden tot een nieuwe oorlog. De Raad van State wil nu een einde maken aan de referendumwet die het parlement eerder heeft aangenomen.
Op initiatief van GroenLinks, PvdA en D66 hebben we een raadgevend referendum, maar dat was voor deze partijen slechts een opstapje tot een echt bindend (correctief) referendum. Daartoe hebben deze partijen eveneens een wet ingediend en ook die wet kon in de Tweede en Eerste Kamer rekenen op een meerderheid. Maar een bindend referendum vraagt ook verandering van de Grondwet en daarvoor moet dezelfde wet opnieuw bij de Tweede en Eerste Kamer worden ingediend – en een twee derde meerderheid krijgen. Daarvoor moest deze wet direct na de verkiezingen opnieuw aan de Tweede Kamer worden voorgelegd, maar dat hebben GroenLinks, PvdA en D66 niet gedaan. Het laat zich wel raden waarom: nadat de bevolking ‘nee’ had gezegd in het referendum over Oekraïne waren deze partijen ineens niet meer vóór, maar juist tégen het referendum. Want referenda zijn voor deze partijen wel leuk, maar niet als de mensen een andere mening hebben. Daarom zou het bindende referendum nu beter in een diepe lade kunnen verdwijnen.
Maar kan dat zomaar? Kun je een wijziging van de Grondwet, die door de Tweede en Eerste Kamer is aangenomen, zomaar laten liggen? Omdat je zelf als initiatiefnemer van mening bent veranderd? Nee, dat kan natuurlijk niet. Twee dagen voor de verkiezingen kregen we dan ook een briefje van minister Plasterk, met de vraag wanneer GroenLinks, PvdA en D66 van plan waren om hun wet opnieuw in te dienen. Daarbij zei de minister dat hij dit vóór 1 mei moest weten, maar een reactie van deze partijen hebben we nog niet ontvangen – we hebben nog twee weken. Het kan best zijn dat GroenLinks, PvdA en D66 hun eigen wet niet meer steunen, maar dan moeten ze de referendumwet niet proberen weg te stoppen, maar hun keuze gewoon in de Tweede Kamer komen uitleggen. Ook de Raad van State zou de Tweede Kamer moeten waarschuwen dat de procedure voor de wijziging van de Grondwet goed moet worden doorlopen. Maar die is helaas het domein geworden van Piet Hein Donner, waarmee de Raad van State zijn onafhankelijkheid heeft verloren.
