In de jaren ’90 liepen we warm voor thrillers met seriemoordenaars. Seven, Copycat, The Bone Collector. De onovertroffen film uit dit genre is natuurlijk The Silence Of The Lambs. Hannibal Lecter is een van de beste filmschurken aller tijden. Lecter combineert intellect met waanzin, en zijn intellect is dermate deernis- en indrukwekkend dat het zijn waanzin weet te verbergen. Daardoor kan de seriemoordenaar zich ongemerkt onder ons begeven – en dat is natuurlijk eng. Dit gegeven staat centraal in twee series die samen een kleine revival van het genre op televisie vormen: Hannibal (NBC) en The Following (FOX).
Hannibal Lecter is oorspronkelijk een personage uit de roman Red Dragon en inspireerde meerdere films. The Silence Of The Lambs maakte van Lecter een cultureel icoon (vooral dankzij Anthony Hopkins), maar verhaalt zijn latere leven. Andere films laten eerdere gebeurtenissen zien, wanneer Lecter nog niet vast zit. Dat is ook zo in de serie Hannibal. Praktiserend psychiater Lecter wordt door de FBI ingeschakeld in de zoektocht naar een seriemoordenaar.
Hannibal drijft op intertekstualiteit, de verbintenis van deze serie met de andere films. De makers gaan ervan uit dat de kijker al bekend is met het personage Lecter en dus weet dat hij een psychopathische kannibaal is. Hierdoor is de kijker ultiem in the know terwijl de argeloze FBI-agenten gezellig bij hem komen eten. Dit is een aardig gegeven dat de makers extreem uitmelken. Het is ook het enige dat Mads Mikkelsen, die Lecter vertolkt, bloedstollend maakt.
The Following lijkt op Hannibal. Ook hier gaat het om psychopaten die kunst willen maken met hun moorden. Ook hier zien we verwijzingen naar literatuur en religieuze teksten. Ook hier is de hoofdmoordenaar in eerste instantie deskundige voor de FBI. Ook hier heeft de profiler die de moorden moet voorkomen allerlei persoonlijke problemen. Ook hier is hij in de macht van de psychopaat.
Het verstand is bijna mythisch in beide series: de geest is beïnvloedbaar, kwetsbaar, maar ook kenbaar. De moordenaars doden omdat er iets kapot is in hun hoofd; de verklaring voor hun daden zit in die uitzonderlijke geest. Daarom zijn psychiaters en profilers zo belangrijk. Zij kunnen de geest ontrafelen, het normale van het abnormale scheiden. Door gedrag onder de loep te nemen kunnen zij achterhalen wie psychopaten zijn. Redding is alleen mogelijk wanneer een bijzonder persoon in het hoofd van de slechterik kruipt en zo zijn puzzel oplost.
Hoewel psychologie essentieel is voor deze thrillers, zijn ze anti-wetenschap. Als het ging om kennis, zou informatie uitgewisseld worden en zou het niet uitmaken wie het profiel opstelt of wie de boef moet vangen. De series zetten een falend beeld van wetenschap neer. Dat wordt bijvoorbeeld duidelijk uit het feit dat technologie nooit eens helpt. Het lukt nooit om iemand op basis van mobiele telefoon of IP-adres te lokaliseren, en hoewel er voortdurend bloed geanalyseerd wordt leidt dat nooit tot de dader. De verwikkelingen zijn daardoor mateloos voorspelbaar.
Hannibal en The Following zijn lange achtervolgingen, met redelijk wat schieten, nergens tieten en maar één helikopter (die niet explodeert wegens te klein budget). Je zou er niet voor naar de bioscoop gaan. Dat verklaart trouwens niet waarom ze op televisie zijn. We leven immers in de gouden tijd van series. We zijn Dexter en Breaking Bad en The Sopranos gewend, waarin de complexe aard van slechteriken wordt verkend. Daardoor worden die slechteriken menselijk en gaan we met hen sympathiseren.
Je zou kunnen stellen dat Hannibal en The Following reacties op zulke series zijn, die tegenover de gelaagde verklaringen het veel makkelijkere ‘mensen moorden omdat ze gek zijn’ plaatst. Maar die uitleg bevredigt niet meer, dat inzicht koesterden we namelijk in de jaren ’90 al. Deze series voegen niets toe. Er zit ook niets in waar je van kunt houden, niet van de helden en niet van de slechteriken, niet van het verhaal en niet van de manier van storytelling. Er is niets dat fandom of ander enthousiasme uitlokt.
Het is – kortom – mainstream-tv, gemakzuchtig gemaakt volgens een beproefde formule. Voldoende spannend om je te laten kijken, maar nergens briljant of baanbrekend. Deze series zijn opgezet om je te vangen – daarom ook de ‘grote’ namen als Kevin Bacon en Laurence Fishburne. Het zijn fuiken. Iedere week kijken zodat de omroepen reclamezendtijd kunnen verkopen. Die omroepen realiseren het zich nog niet, maar dat is simpelweg niet meer van deze tijd.
