Ergens in de tijd, niet zo lang geleden, was het ergste wat je maar kon zijn een racist. Niet lui, naïef of dom, maar een racist. Dat gedoe met Zwarte Piet, de opkomst met ‘Black lives matter’. In de speeltuin zag ik vorige zomer een moeder aan een andere moeder vragen of ze met haar donkere “schattige” dochtertje op de foto mocht. Dat soort dingen. We drukten alles wat zwart, althans etnisch of cultureel ‘anders’ was, steeds dichter tegen ons aan, om ons ongemak over een mogelijke beschuldiging een beetje te verhullen. Allemaal tevergeefs, want die toestand is bijna onmerkbaar, zo geruisloos als een verre komeet, voorbijgetrokken en heeft plaats gemaakt voor een nieuwe opgedrongen status quo, een komeet die dit keer gewoon inslaat: álle blanke mensen zijn racisten, zó racistisch dat ze het zelf niet doorhebben, en zelfs als ze proberen om het niet te zijn. Dus ook comateuze of hersendode, blanke patiënten op de IC en ook blanke Alzheimerpatiënten die niet meer weten waar de voordeur is. Een interessante vraag zou zijn of blanke mensen in hun graf ook racistisch zijn. Er gaan altijd wel een paar handen in de lucht als je zoiets vraagt, dus wie weet. Het ergste wat je tegenwoordig kunt zijn is dus gewoon: blank. Full stop.
Het kan natuurlijk geen toeval zijn dat elk zelfverklaard slachtoffer van racisme zo wel heel makkelijk voorbij kan gaan aan de complexiteit van het begrip racisme en er iets makkelijkers voor in de plaats krijgt: veronderstelde schuld onder iemands blanke, blonde krullenkop. Over blond haar valt immers niet te twisten. En waag het niet te verven!
Dus als ik nu zou opschrijven dat ik me helemaal nergens voor schaam, dat ik me niet herken en niet geloof in die historisch overgedragen schuld -aan iets abstracts wat mijn zwarte medemens moet missen omdat ‘alles mij maar komt aanwaaien’- dan leef ik volgens een grote groep, steeds vaker eveneens blanke mensen, dus in een staat van ontkenning. En lul je daar maar eens uit. Dat lukt me overigens wel, maar het is ook wel jammer dat het steeds moet. Want al het mooie dat onze beschaving heeft voortgebracht ligt gewoon eenzaam te verstoffen.
Schrijfster, feministe, en oud Eerste Kamer lid Anja Meulenbelt is zoiets dat nu even moet. Zij heeft niet veel op met die mooie beschaving, de moderniteit, de techniek en democratische beginselen die in de vrije wereld door overwegend blanke mensen zijn opgetuigd. Zij is liever iemand die de andere blanke mens op racistisch sleeptouw neemt. Want ze biedt sinds kort de cursus ‘Help! Ik ben wit’ aan. ‘Racisme bestaat echt, en wit privilege ook’, staat er op haar website. ‘Maar hoe het precies werkt, is daarmee nog niet helder. Veel witte Nederlanders voelen zich daarom onzeker. We zoeken hulp bij niet-witte vrienden: doe ik het wel goed? Ik voel me schuldig.’ Zulke cursussen voor schuldige, onzekere blanke mensen zijn er al jaren in de VS, waarover zwarte Amerikanen overigens klaagden dat er teveel blanken rondliepen. Zo gaat dat. De eerste blanke breakdowns zijn ook al opgetekend. Mensen die niet meer wit willen zijn, of gebukt gaan onder zelfhaat en hun whiteness vergelijken met ziektes als herpes.
‘Goed zo’, zou Anja waarschijnlijk zeggen, ‘adem maar even rustig door, je komt steeds dichterbij jezelf, laat het nu maar toe’. Volgepompt met schuld verlaten haar cursisten straks de Nieuwe Liefde in Amsterdam, op zoek langs de donkere grachten naar andere blanke mensen om de schuld aan door te geven.
Het enige wat echt bestaat (en dus niet de ideeën die Anja met feiten verwart) in deze broeikas van denkbeeldige, collectieve schuld is het syndroom wat het voortdrijft, of eigenlijk doorgeeft, aan andere blanke mensen. Ik noem het gemakshalve maar even het ‘Doorgeef-syndroom’. Het drijft allereerst op de gedachte dat collectieve historische etnische schuld écht is, zoals aardbevingen en pijn wanneer je je kleine teen stoot, echt zijn, in plaats van een pseudo-religieuze abstractie. Die echtheid wordt ons door de strot geduwd, op scholen, in de media, overal. Je kan immers niet met discussie, studie en twijfel een schuldcomplex doorgeven.
Het -daardoor- groeiend aantal (veel jonge) mensen dat eraan lijdt, gelooft dat alle blanken met schuld zijn belast vanwege historische gruwelijkheden en dat hun schuld aan niet-blanken niet kan worden vereffend voordat het hele concept van wit-zijn niet meer bestaat. Waar dat zou moeten eindigen weet ik niet, behalve dat blanken dan helemaal niet meer zouden mogen bestaan. Wie is daar voor? Hoeveel vingers zie ik nu in de lucht?
De serieuze vraag is natuurlijk, waarom jezelf bezoedelen op die manier? Waarom een tribale identiteit bij andere etnische of culturele groepen aanmoedigen maar het blanke mensen verbieden? Waarom als blanke mens een last doorgeven die je zelf ook moet dragen? Hoe hef je die tegenstrijdigheid op? Dat kunnen alleen mensen die cognitieve dissonantie toepassen op de werkelijkheid: de wrecking ball van alle rede, logica en uiteindelijk de levens van onschuldige mensen. Ze geloven ten diepste dat als ze laten zien aan zwarten dat ze andere blanken terecht wijzen, dat deze hun zullen vrijstellen van elke blaam of schuld. Het offer van de andere, blanke medemens komt zo in de plaats van hun eigen schuld, een schuld die zíj blijkbaar wel voelen en waar ze graag vanaf willen. Hoogstwaarschijnlijk is dat echter een individuele schuld, over iets anders. Dat is misschien psychologie van de koude grond, maar op zijn minst een interessante gedachte. Los van die morele aflaat stelt het doorgeven van de schuldaanname hun ook vrij van het ondernemen van echte actie om racisme aan te pakken, en precies dat laatste wordt nu feitelijk onmogelijk gemaakt op deze manier.
Mensen als Anja die lijden aan het ‘Doorgeef-syndroom’ geloven op een verknipte manier dat ze aan de wieg staan van een betere wereld (die er dankzij hun zeker niet zal komen), terwijl hun illusies behalve ziekelijk ook gevaarlijk zijn. Mensen die naar cursussen gaan om in het reine te komen met hun witte privilege, zijn makke offerschapen, conformisten, meer niet. Mensen die naar de cursus van Anja gaan zijn vreselijk bang voor wat blanken mensen allemaal zouden kunnen bereiken als ze hun onzichtbare ‘rugzakjes’ vol schuld in de kliko zouden gooien en zouden zeggen: toedeloe, ik ga wat zinnigs doen! Dat zou wat zijn. Dat we weer trots zouden zijn op wat wij blonde bollebozen allemaal kunnen zonder dat gepieker over onze slechtheid.
Je hoeft je helemaal nergens schuldig over te voelen, en je al helemaal nergens voor te schamen. Je hoeft je alleen maar te schamen als je ergens denkt dat dat wel zo is. En zelfs dan, ik zal het aan niemand doorgeven.
