Haalt Rutte II maart 2017? Er zijn tal van momenten geweest om daar zorgelijk over te doen, maar sinds een aantal maanden heeft het kabinet de wind in de zeilen. Het blijkt ineens stukken beter te gaan met de economie, waardoor er volop geld is voor belastingverlaging en andere leuke dingen. VVD en PvdA kunnen dus, ondanks hun minderheidspositie in de senaat, de toekomst met vertrouwen tegemoet zien. Welke constructieve oppositiepartij zou een kabinet dat met gulle hand miljarden uitdeelt durven wegsturen? Met andere woorden: Rutte II gaat zonder problemen zijn termijn afmaken. Sterker nog: die laatste twintig maanden zouden wel eens een ware triomftocht kunnen worden.
Zo leek het althans tot voor kort. Want sinds vorige week is er reden om toch weer aan de overlevingskans van de coalitie te twijfelen. En dit keer is niet de PvdA de zwakke schakel, maar de VVD.
Dat laatste werd eigenlijk al half juli zichtbaar, toen de liberale fractie moeilijk begon te doen over het derde steunprogramma voor Griekenland. Inhoudelijk viel er misschien veel te zeggen voor de geharnaste VVD-opstelling, maar politiek gezien was die onbegrijpelijk. De fractie zal toch niet in ernst hebben gemeend dat ze het door premier en partijleider Mark Rutte gesloten Brusselse akkoord nog zou kunnen blokkeren? Een kabinetscrisis en waarschijnlijk ook een leiderschapscrisis in de partij zouden het gevolg zijn geweest.
Maar in plaats van dan maar meteen door de zure appel heen te bijten, liet de VVD de kwestie de hele zomer doorrotten. Pas vorige week deed ze na een roerige fractievergadering van maar liefst vijf uur alsnog het onvermijdelijke: ze tekende op de stippellijn. Een effectievere manier om jezelf ongunstig in de publiciteit te brengen is nauwelijks denkbaar.
In het Kamerdebat over de nieuwe Griekse lening maakten de VVD’ers opnieuw fouten. Rutte meende blijkbaar dat hij zich wel door de oppositiekritiek heen zou kunnen bluffen. Toen dat niet lukte ging hij geïrriteerd doen, nooit verstandig als de camera’s op je gericht staan. Fractievoorzitter Halbe Zijlstra kwam aanvankelijk niet eens opdagen in het debat en liet de verdediging over aan zijn veelgeplaagde financieel woordvoerder Mark Harbers, niet de handigste debater van het Binnenhof. Tot overmaat van ramp had de VVD ook nog een dissident in haar gelederen. Backbencher Joost Taverne negeerde de fractieafspraken en stemde tegen het Griekse miljardenpakket. Het zal zijn politieke carrière geen goed doen. Maar de VVD kan hem voorlopig niet al te hard aanpakken, want samen beschikken de regeringspartijen na enkele afsplitsingen nog maar over 76 Kamerzetels, een meerderheid van 1. Als Taverne voor zichzelf begint, zijn ze ook in de Tweede Kamer hun meerderheid kwijt.
In de peiling van Maurice de Hond moest de VVD na het Griekse melodrama meteen flink inleveren. Zij bleek zondag 3 zetels te zijn kwijtgeraakt. Met 21 zetels is ze nu virtueel de derde partij van het land. Rutte, zo maakte diezelfde peiling duidelijk, heeft het bij een groot deel van de kiezers verbruid. Zelfs bij de VVD-aanhang is er geen meerderheid meer die hem nog als premier wil. Nee, het gaat niet goed met de VVD en het gaat niet goed met haar leider.
Zou Rutte voelen dat het einde nadert? Afgelopen weekend uitte hij in een toespraak in het Scheepvaartmuseum het verlangen naar de Gouden Eeuw, toen de Hollandse jongens van Jan de Witt zo onverschrokken de wereldzeeën bevoeren. De premier begaf zich daarmee in het kielzog van zijn voorganger Jan Peter Balkenende, die het ook steeds over de VOC-mentaliteit had. En hoe het met hem is afgelopen weet iedereen.
