Zojuist gelezen: “Dick Advocaat vindt het maar raar dat PSV al enkele jaren met een uitcomplex kampt. De ervaren trainer zoekt naar oplossingen, maar beaamt dat die niet een-twee-drie voor handen zijn.”
Interessant. In de sportpsychologische literatuur zijn ellenlange boeken volgeschreven over het fenomeen ‘uitcomplex’. Niet dat de verantwoordelijke mensen van een betaald voetbalvereniging deze boeken zouden moeten doorspitten, laat staan de altijd leergierige voetballers zelf, maar je kunt je afvragen of er geen specialist in hun bijzijn verkeert die Advocaat en zijn mannen een duwtje in de goede richting kan geven.
Pittig groepsgesprek
Ik zal met u het nieuwsbericht dat Voetbalprimeur op donderdagmiddag jl. op haar website plaatste doorlopen. Allereerst wordt gemeld dat er na de verloren wedstrijd bij FC Utrecht (1-0, met elf PSV’ers tegen negen Utrechters) een “pittig groepsgesprek” werd gevoerd tussen team en staf. De uitkomst van het gesprek: Advocaat is er “niet gerust op dat zijn ploeg in uitduels opeens wél thuis geeft”.
In het artikel dat geplaatst is in het Algemeen Dagblad verhaalt Advocaat dat er dingen anders moeten. Hetzij in de samenstelling van de selectie of in de mentale begeleiding. “We kijken naar al deze elementen en binnen de technische staf hebben we daar zeker ideeën over. Maar daar ga ik hier niets over vertellen. Dit probleem heeft PSV nu al enkele jaren, dat maakt het ingewikkeld”.
De goede verstaander leest dat Advocaat geen flauw idee heeft hoe hij dit moet aanpakken. Het is ingewikkeld, dus gaat hij er niets over vertellen. Want als hij dat wel zou doen, is de angstige gedachte van de voetbaltrainer, laat hij zich in zijn kaarten kijken. Het lijkt erop dat het trainers en voetballers aan kennis ontbeert hoe ze met een situatie om dienen te gaan die toch kenmerkend is voor hun sport. Voetbal is kracht, voetbal is snelheid, voetbal is finesse, al die dingen staan als een paal boven water. Coaches worden binnen de KNVB opgeleid om al deze zaken tot in puntjes verzorgd te integreren in hun trainingen. Maar wat doe je als coach als je al twee seizoenen op rij stelselmatig de titel verliest omdat je niet kan winnen op vreemde bodem?
Misverstand over mentale begeleiding
Het grootste misverstand over mentale begeleiding binnen de voetbalwereld is dat het mentale aspect los zou staan van voetbaltraining. Over integratie van mentale training in de heersende trainingsvormen wordt niet of nauwelijks nagedacht. Waar aandacht voor het mentale aspect van presteren in alle andere sporten ter wereld een teken is dat zij hun sport serieus nemen, gaat in de voetbalwereld nog steeds het adagium op dat mentale begeleiding iets is voor de sofa, of dan toch op zijn minst iets voor in de besloten ruimte van de kleedkamer.
Deze zienswijze gaat echter voorbij aan het belangrijkste aspect van het voetbal: creativiteit. Kennelijk zijn de PSV’ers niet in staat om in vreemde situaties de juiste keuzes te maken. Zij worden herinnerd aan al die vorige uitwedstrijden waarin het “toch weer misging”. Waarom dan op de Herdgang blijven trainen, vraag je je af. Waarom niet een voorbereiding op uitwedstrijden serieus nemen en meermaals trainen op vreemde bases. Mentale blokkades, zoals een optredende verlamming tijdens uitwedstrijden, ontstaan op momenten dat een sporter geen houvast meer heeft en dientengevolge het overzicht verliest. In plaats van te denken in mogelijkheden gaat hij denken in onmogelijkheden. Het is hetzelfde als een voetballer volstoppen met opdrachten die hij moet uitvoeren; hoe meer een sporter gaat nadenken over welke acties hij zou moeten uitvoeren in een situatie, hoe minder hij die acties daadwerkelijk uitvoert.
Op zijn Cruijffiaans
Mijn advies aan Advocaat zou daarom het advies zijn van een jeugdtrainer die zijn F-pupillen uitlegt hoe voetbal in elkaar zit: “Houd het simpel.” Of op zijn Cruijffiaans verwoord: “Terug naar de basis.” Nu behoren beide uitspraken tot de meest onzinnige in de sport, omdat het woord ‘simpel’ –en ‘basis’ overigens ook– voor ieder persoon een andere betekenis heeft, maar wat ik ermee bedoel is dit: door in een medium aan te geven dat “tweemaal in de week negentig minuten presteren toch niet zo moeilijk kan zijn” maakt Advocaat de kwestie van Het Uitcomplex –onbedoeld wellicht– zwaarder dan nodig.
Laten we nu eens stellen dat er helemaal geen probleem is. Misschien is het wel zo dat de PSV’ers stelselmatig geconfronteerd worden met de uitspraak dat zij minder goed presteren op vreemde bodem. Hoewel feitelijk waar, zegt dit niet per definitie iets over de mentale gesteldheid van het Eindhovense vreemdelingenlegioen. Zodra de eigen coach zinnen bezigt als “Die jongens worden er vorstelijk voor betaald”, dan vraag ik mij ten zeerste af of dit de manier is om deze jongens in de juiste mindset te krijgen. Alsof diezelfde jeugdtrainer tegen zijn beste F-pupil zegt dat hij scouts van Ajax langs het veld heeft zien staan. In plaats van lekker te blijven pingelen, vraagt het jongetje zich nu alleen nog maar af of de scouts hem wel goed genoeg vinden. Zolang iets niet benoemd is, hoeft het niet te bestaan.
Houvast leidt tot creativiteit
Blijft de vraag staan hoe Advocaat het dan wel simpel kan houden. Mentale begeleiding kan inderdaad beginnen met een groepsgesprek, maar dan wel een waarin men taken en verantwoordelijkheden verdeelt. Pas als elke speler op het veld (uit of thuis) weet wat de geldende regels zijn bij een voorsprong of achterstand, kan er weer vrij gevoetbald worden. Creativiteit ontstaat pas als er houvast is. Door het onverwachte te verwachten ervaren voetballers grip. Weten wat er gedaan moet worden in welke situatie. Voor mentale weerbaarheid geldt dit precies zo. Pas als de regels van de mentale wedstrijd duidelijk zijn, is een voetballer in staat om deze wedstrijd daadwerkelijk te winnen.
Het enige dat Advocaat hoeft te doen is zijn spelers een houvast geven. Geloof en zelfvertrouwen ontstaan alleen als er wordt gesproken over talenten, niet over valkuilen. Een pittig groepsgesprek en een boos stukje in het AD helpen dan niet. Het team zelf kartrekkers laten aanwijzen die zich aan deze rol conformeren en iedere speler afzonderlijk simpele verantwoordelijkheden meegeven, wel.
Matthijs Kruk is sportpsycholoog VSPN® bij Sportgeest, waarvoor hij individuele sporters en teams mentaal traint en begeleidt. Kruk publiceerde eerder wetenschappelijke artikelen en columns in diverse sportmedia.
