Hoe zou het toch met Donald Rumsfeld zijn? En met Dick Cheney? Zouden ze, tussen het vissen, golfen en nakaarten door nog weleens een krant lezen? En wat zouden ze dan denken, als ze zien hoe de vlag er momenteel bijhangt in Mosul, en in Tikrit, en welke vlag dat is? Voelen ze zich in enige mate verantwoordelijk? We weten het niet, want ze zwijgen, wijselijk. Wie niet zwijgt, is Tony Blair, die aan ieder die het maar wil horen verkondigt dat het allemaal in ieder geval niet ligt aan de invasie van 2003. Een gotspe, natuurlijk, want zonder het mislukken van de Irakoorlog was er nooit het machtsvacuüm ontstaan waarin de voorlopers van de huidige Islamitische Staat (IS, voorheen ISIS) konden ontkiemen.
Zeker, een kiem is nog lang geen vrucht, en zonder het halfslachtige westerse getalm in de eerste jaren van de Syrische opstand (zelf ook weer niet los te zien van de Irakoorlog) was de opkomst van het zelfverklaarde kalifaat lang zo gemakkelijk niet geweest, maar in de grond was wat nu gebeurt ondenkbaar geweest zonder de lichtzinnige, ongefundeerde en met leugens omgeven inval van 2003. Dat knullige verhaal van Colin Powell in de veiligheidsraad, in 2002, ziet u het ook nog voor zich? Het beeld is er de afgelopen tijd niet minder pijnlijk op geworden. En, om even terug te komen op Donald Rumsfeld: met een beetje fatsoenlijke intelligence was het scenario dat zich nu voltrekt wellicht een known known geweest, en in ieder geval geen unknown unknown. Maar ja. Iets met oogkleppen en oliedollars, naar ik meen.
Natuurlijk is dit een nieuwe episode in de geschiedenis, en de Islamitische Staat wordt niet per se effectiever bestreden als we nu in het westen publiekelijk met modder gaan gooien over de vorige oorlog, die nooit gevoerd had mogen worden, maar het is toch echt van wezenlijk belang om de geschiedenis van een dikke tien jaar geleden niet uit het oog te verliezen. In de eerste plaats natuurlijk omdat de recente geschiedenis hier een directe verantwoordelijkheid schept: de rotzooi van Bush en Blair moet dringend en voorgoed worden opgeruimd, zodat ook het noorden van wat nu Irak heet een stabiele, en idealiter ook nog soort-van-democratische overheid krijgt. Het westen, en met name de Verenigde Staten en Groot-Britannië, heeft de morele (jawel!) plicht alles te doen wat binnen de mogelijkheden ligt om de voorwaarden te creëren waaronder dit kan.
Het is wellicht ironisch dat, naast Groot-Brittannië, juist Frankrijk en Duitsland (prominent lid van Rumsfelds ‘oude Europa’, weet u nog?) zich nu zo duidelijk roeren. Duitsland wil wapens leveren aan de koerden, en Frankrijk stelt vandaag een internationale conferentie over de aanpak van de Islamitische Staat voorstelt. Als die conferentie er komt, komt hopelijk ook het debacle van Bush en Blair ter sprake. Het is wellicht namelijk best handig als we een paar dingen anders gaan doen dan tien jaar terug. Ten eerste weten we nog van toen dat het niet zo goed uitpakt als je een kwaadaardig regime gaat bestrijden en eigenlijk niet zo’n goed plan hebt voor wat er moet gebeuren als het vervolgens ineenstort. Er moet dus een duidelijk doel zijn, anders bestrijd je niet de kwaal, maar slechts de symptomen, en kan iemand dit stuk over tien jaar weer schrijven. Een voor de hand liggend doel kan zijn: volledig herstel van het Syrische en Irakese gezag binnen de nu formeel erkende landsgrenzen, gevolgd door stapsgewijze en doordachte opbouw van democratie en rechtsstaat in beide landen.
Daarnaast is IS, net als eerder Al Qaida, potentieel een soort Hydra van Lerna: voor iedere kop die je van het monster afhakt, groeien er als je niet oppast twee terug. Er is geen grotere recruteringsmagneet voor het zelfverklaarde kalifaat dan westerse aanvallen op de terroristen, zeker niet als daar ook nog eens talloze burgerslachtoffers bij vallen, idealiter met de gebruikelijke gruwelijke plaatjes. Waarmee gezegd zij dat het er niet alleen om gaat om de terroristen militair te verslaan, maar vooral ook om zoveel mogelijk paal en perk te stellen aan hun recruteringsbasis.
Dat kan niet op een betere manier dan door ervoor te zorgen dat omliggende, overwegend Islamitische landen in het Midden-Oosten het voortouw nemen. In een ideale wereld steunt en faciliteert het westen een regionale coalitie van Turkije, Iran en Saoedi-Arabië die ervoor zorgt dat de lokale regimes hun gezag kunnen herstellen. In een nog idealere wereld doen ze dat dan snel, succesvol, en binnen de marges van het internationale oorlogsrecht. Dat zal vast allemaal niet gemakkelijk gaan, maar als dit, of iets dat er enigszins op lijkt, zou lukken, zijn de kansen op een wat duurzamer rust en vrede een stuk groter. Al is het alleen maar omdat dan voor iedereen duidelijk is dat het niet gaat om een strijd tussen ‘de Islam’ en ‘het Westen’, maar om een strijd tegen extremisme die ook door toonaangevende landen in het Midden-Oosten gesteund wordt.
