Het duurt jaren om de patronen in een disfunctionele familie te ontdekken. Je bent er immers zelf altijd onderdeel van, en onvolmaakt als je bent, is dan alles wat er gebeurt normaal, en normaal rekt zich heel makkelijk op. Het belangrijkste is, dat eenmaal buiten een disfunctioneel systeem het gras veel groener is, niet meer denkbeeldig groener, ’subjectief’ groener, maar echt. WK-finale grasveld groen, Noord-Hollandse weilanden aan het water groen, vers en sappig, en ondanks alles wat daar niet is, een mooie plek om te zijn.
Autoritaire (niet te verwarren met gezag, wat niet wordt afgedwongen) families zijn geïmplodeerde groepen van mensen die volledig afhankelijk zijn van denkbeeldige ideeën, ingestudeerde gevoelens en vooral rollen, die nooit, maar dan ook nooit veranderen. Je kan er een kanon op afvuren, maar het fort blijft staan. Anderen houden het stevig op zijn plek en vuren harder terug. De rollen die iedereen krijgt toebedeeld horen thuis in het script dat de familie bij elkaar moet houden. Hyacinth Bucket (“Bouquet”) stond in de serie Keeping up Appearances aan het hoofd van zo’n familie, in het klein dan. Je hebt de ‘golden children’ die niets verkeerd kunnen doen, de verwaarloosde, onzichtbare ‘lost children’ (de zoon van Hyacinth, en -zoals ik ergens las- op grote schaal de Trump stemmers), de rebellen (‘dwarsliggers’), de zondebokken (‘de schuld van alles wat er mis is met de groep’), en zo zijn er nog meer. Je kan niet voor je rol bedanken, je zit er met een ketting aan vast. De groep mag je behandelen overeenkomstig je rol. Dat moet ook wel want zonder script ligt alles overhoop, dan vallen de decorstukken om, piepen de geluidsboxen en wordt de ware aard van sommige acteurs zichtbaar. Elke samenleving heeft een beetje script nodig. Maar wanneer individualiteit daadwerkelijk bestreden wordt in het belang van de groep, zoals nu, dan is het goed mis.
Wanneer je van het podium stapt en buiten je rol treedt, hoe voorzichtig ook, zoals bijvoorbeeld door het stellen van kritische vragen, worden de andere acteurs in de familie erg nerveus. Dan bellen ze op om te zeggen dat je dat niet mag doen. Verder bellen ze nooit. De gehoorzame leden van de groep zijn niet in staat te oordelen of te improviseren, zoals weerbare mensen in gezonde families -waar iedereen meedoet en problemen worden opgelost- dat wel kunnen. Je merkt het disfunctionele ook aan de sekte-achtige manier waarop zogenaamde ‘flying monkeys’ de ongehoorzamen benaderen: ’Wat weet jij er nou van’. ‘Niemand is perfect’. ‘Dat is jouw gevoel’, ‘Tjonge-jonge’. Wat er speelt is niet belangrijk, belangrijk is dat je je rol accepteert, het misbruik accepteert en zo niet, dan ben je iemand ‘waar niet mee te praten valt’. Of: ’onherkenbaar veranderd’, ‘in de war’ en ‘onder de invloed van’ iemand anders. Het verwijt wordt nooit helemaal duidelijk, want er wordt gehoorzaamheid verlangt en geen discussie. Dus als je niet beter weet, tast je maar een beetje rond in het donker. En al die tijd beweegt alles zich langs dezelfde voorspelbare lijnen, op het grappige af. En ik heb zo’n beetje alle gedocumenteerde gevallen bestudeerd. Zo las ik met belangstelling een lang artikel over de familie van schrijver David Sedaris, wiens ‘lastige’ zusje, Tiffany, een paar jaar geleden zelfmoord pleegde en waarover iedereen in de familie zei dat het ‘tragisch’ was. Ze was haar hele leven lang buitengesloten door de familie maar haar gedrag -en drugsgebruik- werd steeds als een raadsel opgevoerd. David Sedaris, die in het stuk werd geïnterviewd en die nota bene vaker uitvoerig over zijn eigen familie schrijft, bleek niet in staat het zelf te zien. Uit de reacties op het interview echter zie je dat het de lezers wel opvalt. ‘Dit klopt niet’, werd er gezegd. Het zijn allemaal eilandjes van ellende, die families, maar dat niet alleen.
Nu naar het vasteland, het grote plaatje, want vanaf het groene grasveld lijkt iedereen wel gevangen in een groot Autoritair Familietheaterstuk, met als titel ‘Deugen’. Nou ja, ik zie parallellen, laat ik het zo zeggen. Ik zie dat het overal steeds belangrijker wordt om mee te doen, en om mensen die niet meedoen te demoniseren, zelfs als zij een stuk fatsoenlijker zijn dan de groepsleden zelf. Ik lees mondjesmaat hartenkreten van mensen die buitengesloten worden in grote verbanden, op het werk, in de publieke sfeer, en voor niets meer dan eigenzinnigheid, grofheid, of een andere mening. De mening zelf wordt door de groep niet bestreden, de persoon erachter wel. In het essay ‘The Authoritarian Family and Politcal Attitudes in 17h Century England’ ziet Gordon Schochet een familiale basis in de politiek, die bovendien toen erg door de kerk werd versterkt. Ook nu, zonder de macht van de kerk is dit in de 21e eeuw blijkbaar niet anders.
Wat voor de politiek geldt, geldt nu ook voor de media, en misschien ook wel voor de rechtspraak. Allereerst de media. Het ligt er duimendik bovenop dat de mainstream media in het verlengde van de politieke arena ‘Autoritaire Familie’ spelen ten koste van mensen die niet mee doen in de show. Laten we de kenmerken en feiten langslopen: 1. Er is geen introspectie. Alles blijft bij hetzelfde, zelfs als de werkelijkheid verandert. 2. Leden van de cast die hun teksten goed uit hun hoofd leren krijgen steeds de hoofdrol en een hoog salaris. En prijzen. 3. Afvalligen worden genegeerd, afgebrand of uitgelachen. 4. Ressentiment (wrok die groeit waar niks zich ontwikkelt) wordt geprojecteerd op de zondebokken, die verwijten als ‘tweedeling zaaien’ en ‘haatzaaien’ krijgen, omdat ze ‘onverdraagzaam’ zijn, ‘onder invloed staan van’ en nou ja, ‘ziek’ en ‘in de war’ zijn. 5. Mensen van buiten de groep hebben nooit gewoon ongelijk, wat ze best aankunnen, maar het zijn meteen foute mensen: deplorabels. 6. Rebellen en zondebokken worden actief misbruikt om niet alleen de fouten te bedekken maar ook om het fatsoen van de groep aan te tonen. 7. Feiten verliezen het van beeldvorming. Beeldvorming is alles. 8. Feiten worden ‘meningen’ behalve de meningen van de groep, dat zijn wel feiten.
En met het Wildersproces lijkt nu ook de rechtspraak een ‘teleurgestelde’ ouder geworden, aangezien de rechtbank op basis van een wankele bewijsconstructie veroordeelt maar niet formeel straft. Dat lijkt mild. Echter, de straf is in het strafrecht van oudsher de manier om je plekje weer te verdienen in de maatschappij. De straf is de boetedoening waarna je als samenleving zegt: nu staan we weer min of meer gelijk; zand erover. Door geen straf te geven ontneemt de rechtbank de gestrafte de mogelijkheid van morele vereffening, hoe formalistisch dat ook is. Ook voor de Autoritaire Familie is kenmerkend dat straffen achterwege blijven als je je buiten de groep begeeft. Straffen zijn alleen zinvol binnen de groep, waarin je mensen weer opnieuw verwelkomt en (her)opvoedt in hun rol. Wilders – die ongehoorzaam aan het script- zijn rol als figurant openlijk niet accepteert, moet dus niet boeten maar terug in zijn hok.
Met dit vonnis hoeft de groep wederom niet naar zichzelf te kijken, hoeven de leden geen ideeën te bestrijden met een stevig weerwoord, en blijft alles bij hetzelfde, zelfs als de problemen met islam, politieke verhoudingen en de algehele onvrede zich opstapelen en ons nog verder van huis brengen. Dat het Openbaar Ministerie en de Rechtbank bovendien het rechtszekerheidsbeginsel schenden door Wilders wél en vele andere politici en publieke figuren niet te vervolgen voor soortgelijke uitspraken over Marokkanen, is het bewijs voor de hypocrisie die de groep wel moet hanteren, want ach, nare mensen in de groep, dat zijn tenminste nog wel nare mensen in de groep.
Wilders heeft al jaren geleden de groep verlaten. Net als Pim Fortuyn dat deed, en Theo van Gogh, en -actueler- Juliette Rot, Machteld Zee met haar boek ‘Heilige Identiteiten’, Paul Cliteur, Jacques Monasch, PVV stemmers, GeenPeilers, een aantal mensen die voor TPO schrijven, en zij over wie we nooit horen, maar die simpelweg door wie ze zijn de rol als figurant in de samenleving krijgen toebedeeld, en daar niet altijd beter uit komen.
Het zijn allemaal mensen die je óók stevig moet kritiseren, zoals Wilders, maar daar komt het niet van, want weglopers als Wilders krijgen niet alleen geen stem in het debat, ze worden als persoon niet serieus genomen. Wie wel? Dat zijn de Bas Heijnes, Peter Vandermeerschen, de Felix Rottenbergjes, de Jort Kelders, maar ook de Abou Jahjah’s, de tuigvloggers, de Francisco van Joles en de grote bak ellende van DENK, die zich niet hoeven verantwoorden voor een rechter, en vrijuit mogen lasteren, naar beneden mogen trappen, omdat zij boven alles altijd het script van de Autoritaire Familie volgen. NRC’s Bas Heijne won deze week de P.C. Hooftprijs. Een man die al jaren geen eigen ideeën meer heeft. Freek de Jonge won deze week de Toon Hermans award, als dank voor zijn deelname aan het script. Jan Terlouw werd geprezen om zijn terug naar vroeger retoriek. En ga zo maar door. Gehoorzaamheid lijkt wel een olympische prestatie geworden, compleet met ceremonies, en dat komt velen goed uit, want je hoeft er ook niets voor te kunnen!
Het is een toneelstuk, waar je van een afstand naar moet leren kijken, en van moet weten dat het geen zin heeft er aan mee te doen, op geen enkele manier. Daarom vond ik deze uitspraak over het autoritaire groepsdenken, die in de kern een fictie is, zo treffend:
The point is, there is no point.
