Deze week startte een wereldwijde campagne die meisjes aanmoedigt leiders te willen worden. De inzet is het afschaffen van het woord bossy. Door een meisje bazig te noemen ontmoedig je haar om zich uit te spreken, zo stelt de campagnewebsite. Als we nu allemaal plechtig beloven dat we dit woord verbannen, komen er vast een zeker meer vrouwelijke managers. Het is inmiddels een bekende remedie: racisme en pesten bestrijd je met posters en buttons, dus waarom niet sekseongelijkheid bestrijden met een hashtag.
Ban Bossy is bedacht door Sheryl Sandberg, de chief operating officer van Facebook en oprichter van Lean In. Deze stichting is samen met de Girls’ Scouts de drijvende kracht achter de campagne. Het voornaamste doel is bewustwording. Daarom moet je pledgen en dat natuurlijk op sociale media delen. Er zijn stappenplannen voor meisjes en akela’s, gelardeerd met het typisch Amerikaanse kreten als ‘trust your inner voice’. En natuurlijk zijn er celebrities om de boodschap extra aantrekkelijk te verpakken: succesvolle vrouwen als Sandberg zelf, Condoleezza Rice, Jane Lynch, Jennifer Garner en Beyoncé. De laatste maakt het krachtige statement “I’m not bossy, I’m the boss”.
Taal doet ertoe. Woorden maken bepaalde dingen mogelijk en remmen juist andere dingen af. Bazig is een goed gekozen voorbeeld van hoe taal gendered is en hoe via taal normen over vrouwelijkheid worden doorgegeven. Toch helpt deze campagne de vrouwenzaak niet. Het gaat me hier niet om de volkomen zinloosheid van een bewustwordingscampagne. Natuurlijk trekt geen jongen op het schoolplein zich wat aan van Condoleezza Rice. Het gaat me ook niet om de historische engheid van het willen verbieden van woorden – al is dit een gewichtig argument tegen zulke voorstellen. Het probleem met deze campagne is dat hij reactionair is.
Op het eerste gezicht lijkt het alsof oudere vrouwen zich uitspreken vóór jonge meisjes, maar in werkelijkheid isoleren ze die meisjes. Er is sprake van kwetsbare meisjes die door anderen gered en beschermd moeten worden, terwijl de oudere generatie immuun lijkt te zijn voor zulke labels. De campagne maakt zo een onderscheid tussen volwassen en opgroeiend, en doet het voorkomen alsof zelfverzekerde 21-jarigen, 32-jarigen, 43-jarigen en 54-jarigen niet dagelijks te maken hebben met seksisme en het stigma op ambitieuze vrouwen.
Daarnaast lijkt het alsof er kritisch naar taal gekeken wordt door in te zoomen op één woord. Dat is niet zo: iedere analyse van taal als mechanisme in het doorgeven van normen ontbreekt. Er zijn heel veel woorden die zo werken, en veel daarvan zijn veel krachtiger in hun effect dan ‘bazig’ (‘slet’ bijvoorbeeld). Om die werking van taal te begrijpen en tegen te gaan moeten we kijken naar codes van mannelijkheid en vrouwelijkheid. We moeten de absolute tegenstelling daartussen aankaarten en zo bevragen waarom we bepaalde gedragingen bij de helft van de soort willen afzwakken.
De campagne lijkt dus progressief, maar het tegenovergestelde is het geval. Ban Bossy bestaat uit slogans waar niemand het oneens mee is en die positief afstralen op de merken Sandberg, Rice, Lynch, Garner en Beyoncé. De inhoudsloze kreten als ‘there are no limits’, ‘you can change the world’, ‘be brave, be you’ zouden net zo goed uit een parfumreclame kunnen komen.
De campagne verkoopt het pseudo-feminisme waarmee meisjes bestookt worden, een feminisme dat nog leger is dan Girl Power van de Spice Girls. Het gaat steeds om oppervlakkige analyse, bijvoorbeeld van het lage aantal heldinnen in kinderfilms of dunne modellen in tijdschriften. Daarbij blijven dieperliggende mechanismen, in dit geval het patriarchaat, buiten schot. Door een klein beetje kritisch te doen, voorkom je dat mensen echt voor verandering gaan staan.
Bij die platte analyse hoort een oppervlakkige oplossing, zoals een voorgenomen quotum, het geven van mediawijsheid op school of in dit geval een hashtag. Die oplossingen schuren nooit, ze doen niemand pijn. Zo hoeven alle betrokkenen – ouders, de industrie, de overheid – niets te doen, waardoor er dus niets verandert. Sterker nog, dit is ten gunste van de status-quo.
Iedere leraar in de Westerse wereld vindt dat meisjes ook president moeten kunnen worden. Het probleem is nu juist dat leraren zich niet realiseren hoe ze meisjes anders behandelen (zie daarvoor dit boek over gender op school). Door deze campagne zullen ze vast goed gaan letten op hun gebruik van het woord bazig. Maar ze zullen zich nog steeds van geen kwaad bewust zijn als ze een leerlinge complimenteren met haar mooie haar.
