Gisteren sprak ik, toevallig, de politicoloog André Krouwel. Ik vroeg hem hoe hij dacht dat de toekomst voor de politieke partijen in Noorwegen en Europa er uit zal zien na de aanslagen in Oslo. Krouwel vertelde me dat de huidige Noorse sociaal democratische premier Jens Stoltenberg zeker op weg is naar een grote verkiezingszege. Maar niet omdat hij sociaal democraat is. Wel omdat de Noren onder de indruk zijn van zijn optreden tijdens en na de aanslagen, waar ook een goede vriend van de premier het leven liet.
Maar een blijvende winst voor sociaal-democratische partijen in Europa in het algemeen door deze aanslagen? Krouwel ziet het niet gebeuren. Natuurlijk zijn er emotiestemmen. Ook in Noorwegen stijgt ineens het ledenaantal van partijen, maar dan wel van alle partijen. Opvallend genoeg zijn er de laatste dagen meer mensen lid geworden van de rechtsliberale Vooruitgangspartij (waar Anders Breivik ook lid van was) dan van andere partijen. En natuurlijk zullen mensen uit emotie stemmen. Dat gebeurde ook na de aanslag op Fortuyn in 2002: de LPF boekte een verkiezingszege omdat zoveel mensen uit een rechtvaardigingsgevoel op een dode lijsttrekker hadden gestemd. Maar ook steeg het ledenaantal van Groenlinks na de moord op Fortuyn dramatisch, met maarliefst 10 procent.
Business as usual
Dat lijkt heel wat maar Krouwel wil juist benadrukken dat die cijfers relatief zijn: nog geen twee procent van de Nederlanders is lid van een partij. Dat ledenaantallen explosief stijgen wil dus nog steeds niet zeggen dat men zich massaal betrokken voelt bij de politiek. In Noorwegen is de politieke betrokkenheid van oudsher groot, maar ook daar gaat het over enkele duizenden nieuwe leden. Enkele duizenden nieuwe leden van een politieke partij op de 4,6 miljoen inwoners die Noorwegen rijk is, is nog altijd maar enkele promillen.
Op de lange duur zal er voor politieke partijen dus weinig veranderen. Over een paar maanden gaat de rouw over in slijten en zullen de media weer schrijven over zaken waar ze voor de aanslagen ook al over schreven. In de buitenwijken van Oslo waar alledaagse problemen met de multiculturele samenleving gewoon realiteit zijn, zal de rechtse Vooruitgangspartij een grote stemmentrekker blijven. Voor de grote groep sociaaldemocraten zal de aanslag van Andres Breivik vooral een reden zijn nog vaker te laten zien dat saamhorigheid en solidariteit de belangrijkste waarden zijn en de uit moslimextremistische hoek afkomstige bedreigingen aan het adres van de Noorse regering zullen blijven binnenstromen zolang Noorwegen troepen heeft in Afghanistan. Business as usual dus. Het leven gaat verder, de wereld draait door, uithuilen en opnieuw beginnen. Al zou daar al iets mis mee zijn, het is hoe het leven werkt.
Saamhorigheid
Wat wel zal veranderen in Noorwegen is de soms ronduit naïeve opvatting van een vreedzame en maakbare samenleving die is gebaseerd op wederzijds vertrouwen en ongedwongen saamhorigheid. Als er iets is wat Anders Breivik heeft bereikt dan is het wel een einde aan dit, voor Nederlanders onvoorstelbare, geloof in menselijke positiviteit. Nu al heeft premier Stoltenberg aangekondigd dat er overleg met de politiebond zal plaatsvinden of politieagenten in Noorwegen nog langer ongewapend moeten rondlopen (wellicht wist u het niet maar de Noorse politie draagt standaard geen vuurwapens: dat zou namelijk de agressie alleen maar versterken). Die ene politiehelikopter die Noorwegen rijk is, die het op het moment dat het écht noodzakelijk was dus niet deed, is in aantal ontoereikend weten ze nu. En ook de politiebudgetten die elk jaar weer lager werden zullen vanaf nu waarschijnlijk niet meer de sluitpost zijn van de begroting.
De vraag is ook wat de Noren inmiddels van hun gevangenissysteem denken. De gedachte dat je gevangenen moet knuffelen op een vakantie-eiland, waar de kettingzaagmoordenaar letterlijk met een kettingzaag haardhout mag zagen, en het beste voorbereidt op een terugkeer naar de maatschappij door “vertrouwen in de mens te wekken” zou wel eens kunnen worden vervangen door een andere gedachte. Bijvoorbeeld de gedachte aan bloedige wraak. Aan eenzame, levenslange opsluiting op water en brood. Aan de doodstraf. Menig Noor zal nachtmerries hebben vanwege het feit dat Anders Breivik tot maximaal 21 jaar cel kan worden veroordeeld. En mening Noor zal, menselijk als ook de Noren zijn, het altijd zo gehate onderbuikgevoel van wraaklust proeven. Anders Breivik dwingt de Noren in een spiegel te kijken die een afgrond weerspiegelt waarin men nooit heeft willen kijken.
Idyllisch
Toch proberen de Noren iets van hun oude, vertrouwde gevoel van optimisme vast te houden. De democratie zoals zij die altijd hebben gekend moet blijven bestaan. Nog altijd is het gerechtsgebouw waar Anders Breivik wordt voorgeleid voor iedereen toegankelijk, minus de zaal waar de besloten zitting plaatsvindt, omdat transparantie en toegankelijkheid nou eenmaal de kern vormen van de democratie. En hoe ironisch of voor ons Nederlanders onvoorstelbaar het ook moge klinken, de in de kern zuiver christelijke en in de Noorse sociaal-democratie postgevatte roep om het “toekeren van de andere wang” wordt momenteel door veel Noren gedeeld. Liever ten onder tijdens het uitdragen van de normen en waarden waar je voor staat dan toegeven aan de terroristen die de samenleving en vrije democratie kapot trachten te maken.
Noorwegen heeft haar onschuld verloren, dat zal geen Noor durven ontkennen. Maar de Noren blijven een onwrikbaar geloof houden in de veerkracht en betrouwbaarheid van mensen. Dat kun je hopeloos naïef noemen. Maar mooi is het wel. Fabelachtig, ontroerend mooi. Idyllisch als een sprookje. Het is te hopen dat dit dromen van en geloven in een utopie de Noren daadwerkelijk troost en het onwaarschijnlijke leed van dit verlies zal helpen te verzachten.
Nietsontziende soort
Maar erg waarschijnlijk dat er niet wéér een gek zal opstaan die misbruik zal kunnen maken van dit geloof is het niet. Daarvoor woont er een totaal verkeerde soort in Noorwegen, een soort die ook in alle andere West-Europese landen woont. Die soort heet: mens. Dat wraakzuchtige, bloeddorstige, onvoorspelbare dier dat slechts wordt getemd door wetten, straf en een rationaliteit die het product is van een brein dat uit niets meer bestaat dan neuronennetwerken die een voorgeprogrammeerd handelen laten uitvoeren. Slechts een kleine verstoring in de delicate chemische balans die de neuronennetwerken hun programma laten afdraaien kan voldoende zijn om van die rationele mens een nietsontziend, gewetenloos monster als Anders Breivink te maken. Daar kan helaas geen enkel naïef geloof tegenop.
CC-Photo: Plankjenl
