Als je iets hebt dat het daglicht niet kan verdragen is een telefoontje naar PvdA’er Manon Fokke genoeg om zaken onder de pet te laten houden. Mevrouw is een frontale aanval begonnen op alles wat bestuurders controleerbaar maken. Het gaat niet goed met de controleerbaarheid van het bestuur. Daarvoor is er de Wet openbaarheid van bestuur (Wob), waarmee je bijvoorbeeld informatie kunt opvragen over graaiende bestuurders, informatie die het daglicht niet kan verdragen, een inval in Irak, verkwisting van overheidsgeld, mislukte ICT-projecten, enzovoort. Maar de tegenwerking bij legitieme verzoeken is enorm.
Waar overheden maar kunnen houden ze informatie die openbaar hoort te zijn onder de pet. Om onderzoeken te frustreren wordt laat, veel te laat, geantwoord, documenten worden onder de pet gehouden, juridisch bezien weigeren bestuurders structureel teveel informatie, zijn er ambtenaren expert op het gebied van het frustreren van legitieme aanvragen, worden redelijke verzoeken onder leges bedolven en journalisten zo lang aan het lijntje gehouden dat de inhoud van een vraag er eigenlijk niet meer toe doet.
Dus toen Fokke vond dat misbruik moest worden aangepakt, dacht ik dat ze het daarover had. Na jaren van inperken van de Wob, wettelijke termijnen verlengen die nog niet worden gehaald en geheimzinnigheid vond ik dat een goede zaak. “Joepie! Eindelijk!”, dacht ik. Maar de politica vindt dat de rechtzoekende burger moet worden aangepakt en wel snel.
Fokke stoort zich namelijk aan de Wet dwangsom, een wet die onder PvdA’er Guusje Ter Horst werd ingevoerd. Wob-experts waarschuwden meteen, maar geen PvdA’er wilde luisteren naar zakelijke argumenten waarom dit een slecht idee is. Dus in 2009 werd het gedrocht ingevoerd en werd het nog meer tobben met de Wob. Maar waar te laat werd beantwoord was na veel vijfen en zessen een dwangsom mogelijk en ja dan krijg je goudzoekers.
De dwangsom werkt niet – zoals Fokke suggereert – automatisch, maar betekent dat als een overheid na twee keer vier weken niet heeft beslist, u de overheid in gebreke heeft gesteld en er na twee weken nog geen besluit is er gedurende zes weken een dwangsom loopt. Dus minimaal 16 weken (vier maanden) na uw aanvraag toucheert u een volle dwangsom.
Mijn eerste dwangsom kreeg ik toen ik een intern mailtje van het Ministerie van Veiligheid en Justitie vroeg. Mail is nogal ontoegankelijk en net voor de verkiezingen blijken computers traag te werken. Het bericht was nogal pijnlijk en dan blijkt de ICT toch altijd weer tegen te zitten. Enfin: Justitie zocht uiteindelijk vier maanden naar het bericht … en de dwangsom liet ze koud.
Natuurlijk is compleet krankzinnig dat we een wet maken om het niet aan de wet houden van de overheid te regelen. Als mensen dan op die wet aanspraak maken, ga je niet zoeken naar oorzaken maar ga je de wet afschieten. De rechtzoekende burger krijgt dan niets terug en de overheid is weer iets meer oncontroleerbaar geworden.
Fokke heeft geen flauw idee van harde cijfers en de omvang van het probleem. Als ze bijvoorbeeld eens met de politie had gepraat dan had ze bij de landelijke eenheid kunnen horen dat ze eerst veel dwangsommen uitkeerden rond bekeuringen. Maar nu nagenoeg niets meer, want de processen zijn beter geautomatiseerd en de informatie is snel toegankelijk geworden. De dwangsom is daar een non-issue geworden.
Dat gemeenten soms wel problemen hebben met informatie vinden, mag je de burger niet verwijten. Wel verwijt ik het de PvdA alleen maar afbraak te hebben gedaan aan de Wob en zich nooit sterk te hebben gemaakt voor goede archieven. De overheid zit hier zelf fout en Fokke straft de burger daarom door een nieuwe wet te frustreren en geen oplossingen te bieden.
Daarnaast verzwijgt Fokke heel tactisch dat het misbruik-probleem dat er wel is, inmiddels al is opgelost. De rechter heeft namelijk een mogelijkheid geboden om evident misbruik van de Wob meteen aan te pakken. En daardoor zal die uitzonderlijke burger fors minder kosten dan een graaiende PvdA’er in een gemeenteraad of frauderende VVD’er.
In de Tweede Kamer ligt een wetsvoorstel dat de problemen aanpakt. Dat is een nieuwe Wob die ook de maffe dwangsom stopt, maar ook de toegang tot informatie beter regelt. Als het parlement nu doorpakt hebben we voor de zomer nog een nieuwe wet. Maar dat wil Fokke niet. De transparantie nihilist wil na vijf jaar opeens de dwangsom alleen aanpakken en verder niets.
Manon luistert niet naar experts uit de praktijk, Manon brengt zelf geen expertise mee, Manon negeert wetenschappelijk onderzoek, Manon weet geen harde feiten te noemen, Manon biedt geen oplossing voor jarenlang voortslepend misbruik van de wet door ambtenaren, Manon frustreert oplossingen, Manon helpt in het duister houden wat openheid verdient … Manon is eigenlijk aan vervanging toe. Zeg Spekman: mag ik alsjeblieft Astrid Oosenbrug weer terug op het dossier Wob?
