Het is terecht dat de gemeente Amsterdam de door Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog betaalde erfpacht terugbetaalt. Maar niet op deze manier. Niet voor een museum of monument.
Pas in 2013 kwam aan het licht dat de Gemeente Amsterdam na de Tweede Wereldoorlog Joodse oorlogsslachtoffers heeft aangeslagen en beboet voor het niet betalen van erfpacht tijdens de oorlog. Een schandalige en harteloze zaak natuurlijk, en het dan ook terecht dat de belastingopbrengsten terugvloeien naar zij die deze bedragen betaald hebben. Maar er zitten een paar zaken aan die me niet bevallen.
Het betreft hier huizen van mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog niet in hun eigen huis konden wonen en waarvan de huizen veelal door NSB-ers werd bewoond. Na Dolle Dinsdag betaalden die geen erfpacht (en andere belastingen) meer. Na de Tweede Wereldoorlog werden deze panden weer eigendom van de mensen van wie de huizen in beslag genomen waren of hun erfgenamen. Uit gemakzucht, harteloosheid en legalistisch denken moesten zij niet alleen de erfpacht betalen, maar bovendien een boete. Het gaat dus niet alleen om de inkomsten van de Gemeente Amsterdam die naar menselijke maatstaven onrechtmatig geïnd zijn, maar ook nog eens dat de verkeerde mensen deze belasting betaalden. Erfpacht is immers onlosmakelijk verbonden aan woongenot. Rechtvaardigheid is niet alleen het tegemoetkomen van slachtoffers, maar ook het straffen van daders. De penningen zouden betaald moeten zijn door de NSB-ers; niets stond (of staat) de gemeente Amsterdam in de weg om deze gelden bij hen of hun nabestaanden te innen.
Maar er is meer. Blijkbaar denkt de Gemeente Amsterdam dat niemand uit Amsterdam verhuist, want het geld (10 miljoen Euro) wordt niet ter beschikking gesteld aan de gehele Nederlandse Joodse gemeenschap of de nakomelingen van de Amsterdamse Joden die het betreft, maar ter beschikking gesteld aan de Amsterdamse Joodse Gemeenschap en kan zo blijkt uit de berichten, gebruikt worden voor projecten of programma’s, zoals het Nationaal Holocaust Museum, dat morgen opengaat, of het Holocaust Namenmonument, waarvoor het college afgelopen week de voorkeurslocatie bekendmaakte.
Er is ongetwijfeld bij een gedeelte van de Joodse gemeenschap behoefte aan een Holocaustnamenmonument of een Nationaal Holocaustmuseum. Maar minstens zo cru als het laten betalen van erfpacht door Joden die in concentratiekampen zaten, is deze monumenten met geld te laten betalen dat voor de Joodse gemeenschap bestemd is. De bijna volledige geslaagde vernietiging van de Nederlandse Joodse gemeenschap is immers niet een exclusief Joods probleem, maar een schandvlek voor de gehele Nederlandse samenleving.
Het museum en het monument zijn vooral bestemd voor de niet-Joodse Nederlanders: de meeste Joodse Nederlanders hebben al een namenmonument (de namen van hun familieleden) en feitelijk is Nederlands, met zijn synagoges waar kerken, moskeeën en kralenwinkels in gevestigd zijn, met begraafplaatsen die met moeite onderhouden kunnen worden, met talloze plekken die herinneren aan het Joodse leven van voor de Tweede Wereldoorlog en met Joodse gemeenschappen die niet anders dan met grote moeite hun activiteiten kunnen ontplooien één groot Holocaust-openluchtmuseum. Aan mogelijkheden tot herinnering en confrontatie is dan ook geen gebrek. Ik denk overigens dat geen monument of museum groot of confronterend genoeg is om het leed van de moord op 102.000 keer 1 persoon te evenaren.
Maar Nederland is daar niet uniek in. De geschiedenis van Europa is de geschiedenis van de Europese Jodenvervolging. Van het Edict van Milaan in in de vierde eeuw, de kruistochten in de elfde eeuw en twaalfde eeuw, de pogroms die de Europese pest-epidemieen begeleidden, de ghetto’s in de kerkstaten, tot aan de Tweede Wereldoorlog en zelfs daarna: voor de Europese politieke identiteit is antisemitisme een constant (in meerdere of mindere mate, dat dan weer wel) aanwezige factor. Dat na iedere poging tot vernietiging de Joodse gemeenschap er weer bovenop gekrabbeld is, behalve een reden om goed aan tafel te gaan, een inspiratie voor volgende generaties.
Het éénzijdig focussen op vernietiging en herinnering degradeert Joden tot, en bevestigt Joden als slachtoffers. Beter zou het dan ook zijn om dit geld niet te investeren in stenen, maar in mensen en de Joodse gemeenschap zelf (en daar bedoel ik natuurlijk niet alleen de formeel georganiseerde Joodse gemeenschap mee, die slechts zo’n 10% van de Nederlandse Joden bereikt). Onderwijzers, lesmateriaal, kennis, opbouwwerk. Jeugd, toekomst, traditie, ritueel.
De gemeente Amsterdam raakt van twee problemen af: zij lost de schuld in die ontstaan is doordat NSB-ers hun belastingen niet wilde betalen, en geeft, over de ruggen van de Nederlandse Joodse gemeenschap forse subsidies aan een monument en een nieuw museum. De Nederlandse Joden zijn wel de laatsten die hieraan mee zouden moeten betalen en het geld kan beter besteed worden aan de toekomst, in plaats van aan het verleden.
