Half juni, met het begin van de ramadan, komen er vijfenveertig imams vanuit Marokko naar Nederland. Hun overkomst is georganiseerd door het Contactorgaan Moslims en Overheid (CMO). De vastenmaand is traditioneel een periode waarin moslims opgeroepen worden om veel te bidden en over hun geloof na te denken (en te eten op onmogelijke tijden, natuurlijk), en deze imams moeten de Marokkanen daarin bijstaan. Volgens de woordvoerder van het CMO, Yassin Elforkani, komen de imams “bepaalde begrippen beter uitleggen, zoals wat jihad betekent”. (NRC, 30 mei) Het gaat hier dus om hulptroepen tegen radicalisering. Vandaar dat het kabinet het een prima idee vindt.
De vijfenveertig imams verkondigen de Marokkaanse variant van de islam, het malikisme, waarbij gehoorzamen aan de koning centraal staat. (De Marokkaanse dynastie claimt regelrecht af te stammen van Mohammed, en claimt dus enig leergezag.) Marokko kreeg in 2003 plotseling te maken met aanslagen door extremisten. Sindsdien jagen de veiligheidsdiensten op extremistische moslimjongeren en moeten de door de staat aangestelde imams scherp letten op radicalisering. Eindelijk imams waar je wat aan hebt, denken ze in Den Haag.
Vooral nu de vaderlandse imamopleiding volkomen in het slop zit. Minister Koenders liet van de week al een proefballonnetje op: misschien kan de opleiding voor polderimams alsnog verrijzen, met steun van een Marokkaanse universiteit. En Lodewijk Asscher suggereerde dat het misschien een goed idee was om Marokkaanse imams een stoomcursus Nederlandse taal en cultuur te geven, en dan hier te importeren. Het zijn voorstellen die in Marokko met gejuich worden ontvangen.
De Marokkaanse overheid houdt graag de controle over haar burgers (want dat blijven ze voor altijd) in Nederland. Dit tot frustratie van een groot deel van de Marokkaanse gemeenschap, maar nu gaat de Nederlandse overheid de Marokkaanse regering daarbij nog helpen ook. Want ja, we hebben radicalisering nu eenmaal tot een nationaal probleem verheven. En daarbij denkt iedere niet-moslim dat dat in de moskee gebeurt. En je moet toch wát.
Die polderimams van eigen bodem, die komen er nooit. Zo’n tien jaar probeerde de overheid met een grote zak geld universiteiten en hogescholen over te halen om een imamopleiding te starten. Uiteindelijk gingen Leiden, de Vrije Universiteit en Hogeschool InHolland van start. De eerste twee voegden die opleiding in bij vergelijkbare christelijke opleidingen, of godsdienststudies. Het resultaat ziet er fraai uit, maar het is duidelijk te hoog gegrepen om daar veel imams van te verwachten.
De hoop van de overheid was gevestigd op de HBO-variant van Hogeschool InHolland. Maar toen die hogeschool in een financiële en bestuurlijke crisis terechtkwam, besloot interim Doekle Terpstra om alle niet rendabele (en waarschijnlijk nooit renderende) opleidingen te stoppen. Waaronder de imamopleiding. Dat was begin 2013. In 2018 zijn de laatste studenten definitief vertrokken. Elforkani sprak ronduit van “een ramp”.
The dream lives on. Wie weet komt de redding uit Marokko, denken ze in Den Haag. Maar het probleem is niet dat er geen adequate, laagdrempelige opleiding (meer) bestaat. Als er iets ontbreekt, dan zijn het gemotiveerde studenten. De ervaringen van de afgelopen jaren zijn duidelijk genoeg. Bij alle opleidingen ging/gaat het om hooguit enkele tientallen eerstejaars. Dat aantal stijgt niet, dat gaat niet verbeteren. De uitval is groot en de studievertraging enorm.
De meeste studenten beginnen aan de islam- en/of imamopleiding vanuit een persoonlijke interesse in de islam. De helft van de studenten is vrouwelijk en wordt dus zeker geen imam. Hetzelfde geldt voor studenten die zich voor een bijvak of minor inschrijven. Slechts een handjevol studenten geeft bij het begin aan dat ze ook echt imam willen worden – en van dat kleine clubje blijft na vele jaren dus bijna niemand over. Dan kun je wel een nieuwe opleiding uit de grond stampen – maar daarmee trek je niet ineens een compleet ander soort studenten. Bijna niemand blijft bijna niemand. En de verwachting is dat de interesse voor het beroep van imam de komende jaren zeker niet zal stijgen.
Daarnaast is er nog een particuliere opleiding, de Rotterdamse Islamitische Universiteit, die er in maart 2013 zowaar in slaagde om de accreditatie van de NVAO in de wacht te slepen. Maar twee maanden later liet Elforkani al weten niet samen te gaan werken met de IUR. De reden: “Het curriculum is te veel toegespitst op geestelijke verzorging, en niet op het werk als imam in een moskee”.
Ook het particuliere karakter vond Elforkani een probleem. DE IUR zou dolgraag een gesubsidieerde onderwijsinstelling worden, maar directeur Ehmed Akgündüz heeft de kansen daarop persoonlijk tot nul gereduceerd. Hij is ten eerste nauw verbonden met de partij van de Turkse president Erdogan. En hij wist de afgelopen jaren het nieuws te halen met bijvoorbeeld de mededeling dat je vrouwen best mag slaan, want dat stond immers in de Koran. Steniging was in de islam ook toegestaan. Allemaal waar, natuurlijk, maar een beetje dom is-ie wel, deze Ehmed.
De polderimam komt er dus nooit. Den Haag en CMO blijven ondertussen dromen van een Nederlandse imamopleiding, nu dus wellicht in samenwerking met de Marokkaanse overheid. Dat is niet alleen politiek onverstandig; het is trekken aan een dood paard. Een aantal moslimjongeren is geïnteresseerd in de islam, en loopt bij zo’n opleiding binnen. Maar een imam worden, naast de grijze baarden die de moskee besturen, van die mannen die hardnekkig Turks of Marokkaans blijven praten, dat zien ze niet zitten.
Dat is terug naar de oude, bekrompen wereld van hun ouders. En trouwens, die moskeebesturen hebben absoluut geen vertrouwen in een broekie die de Koran niet van achter naar voren kan reciteren en ook nog opgeleid is in Amsterdam. Nee, dan vinden ze die gedreven salafisten die in de moskee opduiken, die graag aan de slag willen en wél driftig uit de Koran kunnen citeren, een stuk interessanter. Maar het beste vinden ze natuurlijk een ‘echte’ imam uit Marokko. En die zijn schaars.
De oude baarden hebben dus gewonnen. Koenders denkt misschien dat ze tevreden zijn met een soort nep-Marokkaanse imam, hier geboren en getogen en met een Marokkaans stempeltje. Maar helaas, daar trappen ze niet in en daarvoor zijn geen kandidaten te vinden. Asscher suggereert de import van echte imams, die een korte cursus Nederlands en poldercultuur hebben gehad. Het soort imams dat de overheid nou juist altijd wilde weren. Daarom werd er ooit verleidelijk met miljoenen gezwaaid. Uit angst voor radicalisering wordt datgene wat eerst ongewenst werd gevonden, straks alsnog beleid. Het kan verkeren.
