Is het mogelijk dat er een volwassen democratie ontstaat in een islamitisch land? De kans lijkt klein op dit moment. Alexis de Tocqueville constateerde in 1831 al dat de leer van Mohammed ‘niet alleen religieuze doctrines, maar ook politieke maximes, civiele wetten en strafwetten en wetenschappelijke theorieën uit de hemel heeft doen afdalen en in de Koran heeft vastgelegd.’
De Franse edelman reisde lang door streng christelijk Amerika en zag tot zijn verbazing en grote vreugde dat christendom en democratie prima samen konden gaan, maar was somber over de combinatie verlichting en islam. ‘De islam zal niet lang domineren in tijden van verlichting en democratie, terwijl christendom is voorbestemd om in deze tijden net als in andere te heersen’, voorspelde hij.
Hoe zou De Tocqueville, een katholieke aristocraat die diepe bewondering koesterde voor het democratische bouwwerk van de calvinistische pelgrimvaders, hebben gekeken naar de democratie in het Midden Oosten?
In zekere zin zijn er parallellen. In Egypte en Turkije heersen democratisch gekozen dogmatische Islampartijen.
Toch schiet het niet op met het invoeren van een fatsoenlijke democratie.
De Amerikaanse grondwet uit de achttiende eeuw doet nog altijd opvallend modern aan als je hem afzet tegen de achterlijke staatsinrichting in veel landen in het Midden Oosten. Vrijheid van godsdienst, vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vereniging en vooral de plaats van minderheden in de democratie zijn luxeproducten waarvan weinig burgers in islamstaten nog kunnen genieten.
Toch is het kinderachtig om selectief te citeren uit een inmiddels reactionair schotschrift (De Tocqueville keurde slavernij bijvoorbeeld niet af) en daarmee de revoluties in het Midden-Oosten te bagatelliseren.
De recente coup tegen president Morsi in Egypte duidt op een zeker besef dat de democratie beschermd dient te worden.
Helaas moest deze reddingsboei voor de democratie wel worden uitgegooid door een militair. President Morsi, een loyale aanhanger van de moslimbroeders, was een keurig wettig gekozen staatshoofd, maar bleek eenmaal in zijn zetel niet meer dan een iets verlichter despoot dan zijn voorganger. Liberale commentatoren reageren cynisch op het ingrijpen van het leger. ‘We ruilen conservatieve chauvinisten met baarden in voor conservatieve chauvinisten met gladde kaken.’
Tja, luitenant-generaal El Sisi, die namens het volk zegt in te grijpen, oogt en praat ook nog niet bepaald als een Thomas Jefferson. Uit zijn keel komen weinig eloquente hypernationalistische strijdkreten die goed zijn voor de bühne, maar die nog niet duiden op presidentiële grandeur. Het zou kunnen dat het militaire mannetje uit zijn eigen schaduw stapt en zich ontpopt als generaal Washington en zich verkiesbaar stelt en Egypte naar democratische voorspoed leidt.
De hoop op zoveel vooruitgang is klein. ‘The legacy of the Morsi episode may sadly be that in the Middle East, democracy and political islam ‘don’t mix’, schrijft de Egyptische journalist en fotograaf Youssef Rakha dezer dagen in The International Herald Tribune. Deze meneer is dus geen doorgeslagen Geert Wilders maar een bezorgde burger.
Laten we de geest van de pelgrimvaders niet vergeten, roept deze kritische Egyptenaar op. ‘We must recognize that Islamic fundamentalism will always be more of a problem than a solution.’
