Toen de aanslagen van 11 september 2001 net hadden plaatsgevonden kwam er nieuws dat in Ede jongeren vuurwerk hadden afgestoken. De politie was er snel bij om dit nieuwsfeit te ontkrachten, maar een jaar later moesten ze toch erkennen dat het verhaal wel waar was.
Toen de DJ the Flexican was aangehouden, kwamen er snel verhalen dat de politie beeldmateriaal (en dus bewijs) had vernietigd. Toen ik vragen stelde werd met klem ontkend dat dit zo was. Maar nog geen 48 uur later bleek het verhaal de waarheid en niet de versie van de politie.
Toch als de overheid iets vertelt dan zien we dat nog altijd als een soort ultieme waarheid en heeft de andere kant van het verhaal altijd het onderspit te delven. Precies die kritiek uitte journalist Glenn Greenwald, bekend van de onthullingen rond Edward Snowden, in zijn keynotetoespraak op de hackersconferentie 30C3 in Hamburg.
Zijn voorbeelden zijn een maatje sterker, zoals het liegen over de reden van de inval in Irak. En toch observeert hij dat de verklaring van de overheid steevast als de waarheid wordt gezien. Daarbij is ook de vaststelling dat de journalistiek tekort schiet door statements in twijfel te trekken.
In Nederland is de Utrechtse studente Johanna een mooi voorbeeld. Zij werd in Utrecht aangehouden voor het omhooghouden van een spandoek en tijdens de kroning op 30 april om … Ja dat wist de overheid ook niet, maar ze was wel aanwezig! Ze verstoorde niets en toch was dit kennelijk bedreigend.
Natuurlijk werden er later excuses aangeboden en was de verklaring dat het een foutje betrof. Het echt doorgraven naar de oorzaak bleef uit, terwijl het er wel heel dik bovenop ligt dat hier een onwelgevallig signaal vakkundig de mond wordt gesnoerd. Toen ze vrijkwam was de ceremonie achter de rug.
Ook op Europees niveau is het niet anders. De Europees Commissie probeert al jaren een verdrag te sluiten, waarbij er beperkingen op internet worden gelegaliseerd. Uiteraard wordt daarbij het publieke debat gemeden, want anders moet er teveel worden gelogen over de plannen.
Eerst was dat in de vorm van ACTA, maar dat verdrag werd uiteindelijk door het Europees Parlement afgeschoten. Daarbij ging de Commissie zover om te beweren dat het opkomen voor internetrechten ertoe zou leiden dat er vliegtuigen zouden neerstorten door nep onderdelen in vliegtuigen. Enfin geen toestel stortte om die reden neer natuurlijk.
Nu gebeurt het opnieuw in de vorm van een verdrag (TTIP – onthou die naam). Dit keer wordt de schijn van openheid gewekt, maar daarbij geeft de EU wel advies hoe het volk om de tuin kan worden geleid. Er wordt openheid geveinsd, maar feitelijk wordt er weer gelogen.
Misschien is een goed voornemen voor 2014 om heel kritisch te kijken als een overheid iets beweerd en wat vaker om harde onderbouwing te vragen. Al jaren probeer ik dat bijvoorbeeld via de Wet openbaarheid van bestuur (Wob): een moeizame martelgang naar onderliggende stukken. Maar eigenlijk wel een must.
Het is de taak van journalisten de macht te controleren en we zijn misschien daar te makkelijk over gaan denken. Greenwald heeft dus wel een punt en juist voor journalisten is de bekende slogan van Reagan waar: Trust, but verify. En hij kan het weten.
