Vanaf vandaag ligt het boek Bier voor Afrika in de boekhandel. Auteur Olivier van Beemen ontrafelt allerlei ethische kwesties rondom Heineken´s bedrijvigheid in Afrika. Als oud-medewerkster, ik heb gedurende 16 jaar allerlei rollen op het hoofdkantoor in Amsterdam vervuld, is het ontluisterend om zoveel narigheid over je voormalige werkgever te lezen. Het boek geeft een wel heel zwart beeld van Heineken in Afrika.
Zelf heb ik tijdens mijn tijd bij Heineken fantastische vooruitgang meegemaakt: ik herinner mij hoe ik rond het jaar 2000 het Cool@work project, een vanuit het hoofdkantoor geleid initiatief voor verantwoord alcohol gebruik onder werknemers, presenteerde aan een groep Afrikaanse commerciële managers. Ik werd hard uitgelachen om de boodschap die ik bracht. Een paar jaar later was de hardste lacher zelf actief het intern alcohol beleid aan het promoten en werd hij gepromoveerd tot de nieuwe rol van corporate affairs manager in Sierra Leone.
Ik herinner mij hoe in 2001 het HIV/Aids beleid tot stand kwam en direct nadat de CEO zijn handtekening gezet had wij als werknemers van de afdeling Health Affairs aan de slag mochten om in Afrika levens te redden. Niet lang daarna stierven er geen werknemers meer aan Aids en ik durf te beweren dat vele nieuwe gevallen van HIV werden voorkomen.
Ik herinner mij hoe we bierverkoopsters in de waardeketen in Cambodja die seksueel geïntimideerd werden door klanten konden gaan helpen. Er kwam beleid, we introduceerden het Selling Beer Safely programma en startten een samenwerkingsverband op met concurrent brouwers en andere stakeholders.
Ik denk aan hoe wij de Heineken Afrika Stichting oprichtten en zelfs geldschieters van buiten Heineken aantrokken die zoveel vertrouwen in Heineken hadden dat ze hun geld liever aan onze stichting doneerden dan aan ngo´s.
Veel van mijn oud-collega´s zullen zich dan ook afvragen waarom dit boek zo´n zwarte kant van Heineken in Afrika naar boven brengt en niet een gebalanceerd beeld geeft. Ook zullen velen de discussie willen aangaan van wat feiten zijn en wat suggestief is. Titels zoals “Werken bij Heineken – die vrouwen werden verkracht” en “Rwanda – bierbrouwen voor genocideplegers” suggereren dat Heineken-werkneemsters worden verkracht en dat bier in Rwanda niet voor iedereen wordt gebrouwd maar alleen voor genocideplegers. Het zal kortom veel van mijn oud-collega´s emotioneren, zoals het boek ook mij emotioneerde.
Toch denk ik dat het geen zin heeft om de emoties te projecteren op de auteur. Hij heeft grondig onderzoek gedaan en een boek geschreven dat nuttig is voor ieder bedrijf dat in Afrika opereert. Het is een waardevolle bijdrage om de vele ethische dilemma´s van het zakendoen in fragiele landen en snelgroeiende markten bespreekbaar te maken.
Het zou de goede gezondheidszorgprogramma´s en Heineken´s bedrijfsfilantropie bovendien niet ten goede komen als deze initiatieven worden “afgezet” tegen bedrijfskwesties die niet ethisch zijn opgelost. Tenslotte gaat het er bij een bedrijf om hoe je je geld uitgeeft alsook hoe je het verdient.
De auteur citeert Heineken manager Johan Doyer (pagina 25): “Valkuilen zijn er zeker in snelgroeiende markten. Je moet hier en daar een klap kunnen opvangen.”
Ik zou daaraan toe willen voegen: “…en je moet zorgen dat je snapt wat de effecten van je activiteiten en het gedrag van je werknemers zijn, zodat je daarop kan sturen.”
Zelf adviseer ik bedrijven die investeren in snelgroeiende of fragiele markten heel scherp te zijn op conflict-sensitief zaken doen. Het opzetten van beleid en procedures is daarbij het meest gemakkelijke onderdeel. Maar waar het om gaat is daadwerkelijke implementatie, samen met anderen of alleen. Dat is complex en brengt kosten met zich mee. Maar men moet niet weglopen van complexiteit, en op de lange termijn zal het nog hogere kosten voorkomen.
Het boek kan wellicht een omslagmoment zijn. Net als met de #MeToo beweging is er misschien ook hier een eerste openheid van zaken nodig om de cultuur binnen een bedrijf, en binnen veel meer organisaties die in dezelfde landen zakendoen, te laten kenteren. Zoals de Engelsen zeggen “never waste a good crisis”…
