Welk actuele problemen bezorgen ons de meeste kopzorgen: de toename van keuzes of van vluchtelingen? Met vluchtelingen heb ik geen ervaring, met keuzes maken wel. In arme landen hebben mensen vaak zó weinig keuzes, dat ze besluiten om met gevaar voor eigen leven naar de Europese Unie te dobberen. De vluchtelingen beseffen waarschijnlijk niet dat ze terecht komen bij de ChristenUnie, de Apeldoornse familie ten Brinke met hun vijf kinderen, óf onder een oude deken van Lowlands-gangers.
In onze westerse geïndustrialiseerde samenleving lijden we juist aan een overdaad aan keuzes. We blijven heilig geloven in de mantra dat meer keuze tot meer vrijheid en dus geluk en voorspoed leidt. Tegen beter weten in denken we dat vrijheid intrinsiek ‘goed’ is, omdat je dan onafhankelijk bent en alles zélf kan bepalen.
Maar hoe maakt dat ‘zelf’ dan eigenlijk keuzes? Benjamin Libet, een Amerikaanse neurofysioloog toonde als eerste aan dat de hersenen een besluit nemen en dat de mens zich pas op een later tijdstip bewust wordt van deze keuze.
En als we dan toch bezig zijn, dat bewustzijn is ook een merkwaardig fenomeen. We ervaren het bewustzijn als een afgerond en samenhangend geheel. Maar niets is minder waar, bewustzijn is het gevolg van interacties tussen verschillende hersendelen om orde te scheppen in de onsamenhangende chaos om ons heen. Door patiënten met een gespleten brein hebben we geleerd dat de linker hersenhelft wordt ingezet om er chocola van te maken, zodat het voelt alsof we een samenhangend Ik hebben. Eventuele paradoxen of lastige feiten worden weggeredeneerd, desnoods met domme en buitenissige redenaties: my kingdom for a sense of logic.
Volgens de Amerikaanse psycholoog Barry Schwartz laat het aantal keuzes zich goed beschrijven door een optimumcurve. Bij te weinig maar zeker ook bij teveel keuzemogelijkheden hebben mensen meer kans om zich ongelukkig te voelen.
Hoe meer opties er bestaan hoe groter de kans dat je de verkeerde keuze maakt en dat kan een verlammend effect hebben, waardoor je het kiezen liever uitstelt. Sommige mensen hebben bijvoorbeeld last van anticipatieangst dat ze niet de juiste wasmachine zullen kiezen. Of je blijft eindeloos dreinen op vergelijksites of je toch niet één van die 500 andere stofzuigers had moeten aanschaffen.
Bij de Starbucks verwacht je dat je na het maken van minstens vijf keuzes, eindelijk 300 cc bruine perfectie in handen hebt. Hoe hoger de verwachting hoe groter het risico op teleurstelling. En wiens schuld is het dan als je ondanks al die mogelijkheden toch de verkeerde keuze maakt? Precies, je eigen schuld, jij bent verantwoordelijk en niemand anders.
Keuzestress is volgens Schwartz dan ook een belangrijke factor die bijdraagt aan de enorme toename van depressie als welvaartsziekte in de westerse wereld.
Vroeger werd je geboren in een bepaalde omgeving waardoor veel basale keuzes al vastlagen. Wij daarentegen moeten onszelf elke dag opnieuw uitvinden en vormgeven door te kiezen: yoghurt of een boterham, een latte macchiato of een chai latte, rock chick of glam chic, kerst op dat exotische eiland of met familie, de Toyota Vulva of de Renault Clitoris, een toyboy of toch een chihuahua?
In de toekomst kan je elke maand kiezen welk geslacht het beste past, of je wil bevallen van een lekkerbek of een stekelbaars. Of je in Lelystad wil werken of op Pluto. Of je op maandag een slurf wil, op vrijdag een gewei en op zondag allebei.
Vluchten kan nu beter dan ooit want keuzevrijheid wordt verkocht als onze beste illusie.
