Rommelt de wereld net zoals in de warme nazomerdagen van 1914 een grote oorlog binnen? Het heeft er alle schijn van. In augustus 1914 begon de Eerste Wereldoorlog in een vrolijke en ontspannen sfeer. Van alle kanten stroomden de jonge mannen toe om ein frischer, fröhlicher Krieg zoals de Duitse rekruten hem vol enthousiasme noemden, mee te kunnen maken. En tot ieders stomme verbazing ontstond al snel een wereldbrand die uitmondde in de demografische slachtpartij van een hele generatie.
Wat opvalt op dit moment is het domme gerommel in de marge van de oorlog. Want wat er in de Oostelijke Oekraïne rond steden als Donetsk en Luhansk aan de hand is, is oorlog. Niks meer en niks minder. En oorlog heeft historisch gesproken de neiging heel erg uit de hand te lopen. Je weet wel min of meer waar het begint maar echt niet waar het eindigt. Wat extra zorgelijk is, is het complete gebrek aan een plan van de Europeanen. In Europa heeft iedereen het te druk met binnenlandse referenda (David Cameron) en affaires (Francois Hollande) om zich enige voorstellingen te maken van de geopolitieke risico’s die zich kunnen voordoen. Europa heeft als centrale buitenlandchef zojuist Federica Mogherini benoemd, een charmante Italiaanse dame die weinig tot geen ervaring heeft en zeker ten opzichte van de groten der aarde geen politiek gewicht in de schaal kan leggen. En dan is er ook het wazige absentisme van de Amerikanen onder leiding van Barack Obama. De afwezigheid van een strategisch onderbouwde buitenlandse politiek van de Amerikaanse president is al vaak beschreven en deze komt in de eigen woorden van de president niet veel verder dan: “Don’t do stupid shit.”
Helaas blijkt keer op keer dat Poetin heel wat vaster omlijnde ideeën heeft over de strategische en geopolitieke belangen van zijn land. Ook is hij bereid om met veel (on)geoorloofde middelen zijn doelen te bereiken of zijn stem kracht bij te zetten. Kortom: we zitten met ongeïnteresseerde pubers (Europa) en een defensieve boze huisvader (Amerika) tegenover een man die behoorlijk vaak doet denken aan mobster Tony Soprano. Alles bij elkaar het ideale recept voor een geopolitieke ramp.
Had deze teringzooi voorkomen kunnen worden? Jazeker dat had gekund. Hoewel dat punt helaas wel al gepasseerd lijkt. Na de smadelijke verdrijving van president Viktor Janoekovytsj uit Oekraïne had Obama meteen moeten handelen. Hij had meteen in de eerste dagen Poetin een voorstel moeten doen. Een voorstel om tot een vergelijk te komen.
De verdrijving van de marionet van Poetin uit Kiev was een mediaspektakel van de eerste orde. De beelden van het volk dat Janoekovytsj proleten paleisje overspoelde en zich tot diep in de nacht vergaapte aan de gouden kranen gingen de hele wereld over. De gewetenloze Janoekovytsj was echter wel Poetins man. Diens verdrijving betekende een belangrijke gezichtsverlies voor Poetin, gezichtsverlies en geopolitieke invloed. En daar zijn types als Tony Soprano zeer gevoelig voor.
Om de omvang van dat gezichtsverlies te kunnen peilen moeten we even terug in de geschiedenis. Sinds de val van het IJzeren Gordijn in 1989 is Rusland in de eigen ogen op de terugtocht. Het koloniale rijk van de Sovjets dat zich over vrijwel het gehele Euraziatische continent uitstrekte is behoorlijk veel kleiner geworden. Centraal en Oost Europa zijn verdwenen, zelfs de Baltische Staten werden lid van de Navo. Ook Centraal Azie en de Kaukasus gingen verloren en nu ging ook nog de broodmand van Rusland, het vruchtbare Oekraine verloren.
Het Westen heeft met de verdrijving van Janoekovytsj niet begrepen wat voor historische geopolitieke ze hadden binnengesleept. Na een grote overwinning moet je grootmoedig zijn tegen je tegenstander. Doe je dat niet, drijf je hem verder in de hoek dan komt hij grommend en vechtend die hoek uit. Rusland en Poetin lagen na de verdrijving van Janoekovytsj diep in de hoek. En wat deed Europa en wat deden de VS? Ze trapten hem er verder in. En daar kwamen ongelukken van. Nu heeft Poetin, ook om zijn eigen binnenlandse positie te behouden een succes in Oekraine nodig. Nu stuurt hij soldaten naar de Oekraine en blijft chicaneren omdat dat zijn enige optie is om nog een succesje te boeken.
Als we er voor willen zorgen dat de oorlog in Oekraine niet uit de hand gaat lopen dan zullen we tot een internationaal vergelijk moeten komen, waarin ook de grieven en belangen van Rusland en Poetin worden meegewogen. Je tegenstander kleineren en negeren levert al snel heel weinig op.
Vanavond is om 20.00 uur in De Balie de Ruslandkenner en Historicus Orlando Figes te gast. Hij geeft een lezing en wordt daarna geinterviewed door Yoeri Albrecht. Wierd Duk zal als co-referent optreden Kaarten koopt u hier.
