In het college Het Kwaad in de Kunsten dat ik geef, had ik met mijn master studenten deze week een discussie naar aanleiding van het boek van Daniel Goldhagen Hitler’s gewillige beulen. De stelling van Goldhagen was dat de Shoah alleen maar door Duitsers kon zijn uitgevoerd en niet door, bijvoorbeeld, Denen of Italianen. Goldhagen legde een direct verband tussen Duits zijn en het uitvoeren van de genocide. Ook wilde Goldhagen aantonen dat het niet alleen maar een groep fanatieke nazi’s en SS’ers was die zich schuldig maakte aan dood en verderf, maar dat ook de brave Duitse burger schijnbaar willoos meededen aan de moordpartijen. De stellingen van Goldhagen hebben indertijd tot enorm veel rumoer geleid in het debat rond de Shoah en nog steeds is het niet geluwd.
Tegenvoorbeelden tegen de stelling van Goldhagen, zo bespraken we op college, waren er natuurlijk zeker wel. De genocide die door de Cambodjaanse Rode Khmer werd gepleegd, was vergelijkbaar met de moord op de joden. Het nationaal-socialisme stipuleerde, zoals door SS-baas Heinrich Himmler in een van zijn Posenspeeches aangegeven, dat het een strijd op leven of dood was. “Of de bacil die de jood heet doodt ons of wij roeien de bacil uit”. De ideologie van de Rode Khmer was vergelijkbaar: klassenvijanden zijn per definitie vijanden van het volk en hebben daarom geen plaats in de samenleving. Dood door afranseling, marteling en honger was hun door de ideologie gerechtvaardigde deel.
Nadat we op college ook nog de verschrikkelijke moord- en met name verkrachtingspartijen van de Japanners in Nan King de revue hadden laten passeren, en eveneens aandacht hadden besteed aan de genocide in Rwanda, was het de conclusie van docent en studenten dat de neiging tot moorden onder invloed van een soort van zuiveringsideaal door de tijden heen een essentiële karakteristiek lijkt te zijn van de mens. Elk mens en elk volk kan moorden. Tegelijkertijd was er ook steun voor het gelegenheidsargument. De Shoah kon, gegeven de omstandigheden, alleen maar door de Duitsers zijn uitgevoerd. Zij het dat we vonden dat dat niet voor alle Duitsers gold. En zo eindigde een academische discussie in een evenwichtige analyse en niet in een zwart-wit plaatje dat met name politici, en sommige academici, zoals Goldhagen, het zo graag zien.
We stelden verder ook vast dat het kwaad van de Shoah geen ‘detail in de geschiedenis’ is. Dat wisten we natuurlijk al, maar het kon geen kwaad het nog eens te benadrukken.
De vraag naar de collectieve schuld, of in christelijke termen, naar de erfzonde speelt ook weer op in het debat rond het Front National zoals het tegenwoordig geleid wordt door Marine le Pen. Marine le Pen probeert het Front National te ontdoen van extreme elementen en ideologische overwegingen, maar haar vader blijft haar maar achtervolgen.
De oude le Pen is een antisemiet en oude vossen verliezen hun streken nooit. Papa le Pen is erevoorzitter van het Front, zit in het Europees Parlement en staat weer op de lijst voor de volgende verkiezingen.
En met dat Front gaat Geert Wilders’ PVV in zee.
Maar, zo stelt zowel Marine le Pen als Geert Wilders, dochter le Pen is niet dezelfde als vader le Pen. En dat is natuurlijk waar. Maar in haar streven het Front salonfähiger te maken heeft ze het niet aangedurfd haar vader met pensioen te sturen, weg uit de schijnwerpers van de publiciteit. En dan komen opeens weer de argumenten van Goldhagen boven. Zit het antisemitisme van de vader ook niet in de dochter, de rationele argumenten ten spijt? We weten het niet en zullen het niet weten.
Mijn stelling is dat een mens, ook Marine le Pen, niet beoordeeld mag worden op het gedrag en verleden van vader of moeder. We kijken naar haar eigen gedrag. Maar dan is het weer veelzeggend dat ze haar vader niet de laan uit gestuurd heeft. Dat betekent evenwel nog steeds niet dat dat ze even antisemitisch is, als ze dat al is, als haar vader.
De argumenten van Goldhagen lijken rationeel zo gemakkelijk te weerleggen. Maar geschiedenis en politiek zijn niet het exclusieve domein van de ratio. Er komt heel veel gevoel bij kijken en vanuit dat gevoelsmatige perspectief ontkom je niet aan de antisemitische zweem die om Marine Le Pen hangt en nu dus ook om Geert Wilders en zijn PVV.
Joost Niemöller schreef op 15 november in de Volkskrant dat hij tranen in zijn ogen van ontroering krijgt als hij Marine le Pen hoort spreken. Zij is zijn hoop in bange dagen. Ik gun hem zijn ontroering, maar vind het verbijsterend dat hij geen tranen in zijn ogen krijgt om de uitspraken van haar vader en haar lakse houding ten opzichte van hem. Tranen om dat laatste zijn namelijk veel meer terecht. Ook Joost Niemöller wordt zo betrapt op opportunisme pur sang: het doel, een islamloos, euroloos Nederland buiten de Europese Unie, te bereiken heiligt het middel, de samenwerking met het Front National met haar blijkbaar tear jerking Leidster.
