De afgelopen nachten heb ik wakker gelegen omdat ik niet kon stoppen met piekeren over die roofmoord op een Haagse juwelier. Ik bleef me maar afvragen: hebben ze die man, een onschuldige ondernemer, werkelijk in koelen bloede afgeslacht? Een kille liquidatie omdat hij anders zou kunnen getuigen tegen de daders? De dood als loon voor een leven lang zelfstandig werken en het hoofd boven water proberen te houden in een samenleving die steeds gewelddadiger wordt en steeds minder vrijheid biedt voor winkeliers. Het zal niet voor niets zijn dat deze juwelier in kwestie zijn winkel eerder al met behulp van een televisieprogramma probeerde te beschermen met een zwaar beveiligingssysteem. Winkels kun je beveiligen tegen inbrekers, het lichaam niet tegen kogels.
Wat is er misgegaan in het hoofd van die daders? Jonge jongens nog. Negentien schijnt er één te zijn. De andere ziet er niet veel ouder uit. Te zien aan de geluidsdemper die één van de daders op zijn pistool heeft geschroefd, wilden ze professioneel te werk gaan. En met voorbedachte rade. Geluidsdempers worden gebruikt door geheime diensten en huurmoordenaars. Alleen als je zeker weet dat je op iemand wilt schieten schaf je een geluidsdemper aan. Een pistool met geluidsdemper is het executiewapen bij uitstek. Maar tegelijkertijd hebben ze niet al te veel moeite genomen zich te vermommen. Een nepbril. Het zal bekenden en familieleden weinig moeite hebben gekost ze te herkennen. Waar ging het mis? Hebben ze gedacht dat ze onkwetsbaar waren? Speelden ze een spel dat gruwelijk realistisch werd? Wilden ze moorden of hadden ze niet willen schieten en ging het mis? Veel erger: is dit de volgende stap in de toename van zwaar geweld en roofovervallen?
Lol-moord
Voorheen kon de winkelier op cursus: hoe te handelen bij een overval. Blijf kalm, geef de dader wat hij wil, werk mee, speel niet de held. Dat weten de overvallers ook. Ze weten ook dat er geen reden is iemand af te slachten. De buit krijgen ze toch wel mee. Dat moeten deze jongens ook hebben geweten. Ging het ze wel om die buit? Waarom dan toch geschoten? Nogmaals: daar lig ik wakker van. En dan heb ik op de tot nu toe vertoonde beelden niet gezien hoe ze hebben geschoten. Dat is nauwkeurig weggewerkt, kennelijk in de veronderstelling dat wat je niet ziet er ook niet is. Het is er wel. We wéten al lang dat het er is. Het is nog niet zo lang geleden dat twee Oost-Europeanen werden opgepakt voor de moord op een taxichauffeur. Die moord hadden ze voor de lol gepleegd. Een lol-moord. Moord als middel tegen verveling. Een mensenleven nog minder dan papieren schietschijf. Waar gaat het mis? Bij de geboorte? De opvoeding? Bij de aanschaf van het pistool? Op het moment dat de loop op een mens wordt gericht?
Is het onredelijk om bang te zijn als juwelier? Sommige juweliers zijn dertien keer overvallen (en stoppen er mee). Anderen zijn acht keer overvallen, neergeschoten, voorgoed in een rolstoel beland en durven geen Marokkaanse en Antilliaanse jongeren meer in hun zaak toe te laten. Weer heel veel anderen zijn nog nooit overvallen, overvallen door prutsende overvallers met een schroevendraaier als wapen of hebben hun winkel tot onneembaar fort verbouwd. Het is onredelijk om bang te zijn als juwelier, er gaat meer goed dan er fout gaat. Maar degene die verantwoordelijk zijn voor onze veiligheid blijven er op hameren dat het de armoede is die de overvallen doet toenemen. Dat belooft wat voor de toekomst. De crisis wordt vooral dieper, de welvaart daalt in plaats van stijgt, er is minder blauw op straat. Is het onredelijk om geen juwelier te willen worden? Ik geloof het niet. Ergens trek je een grens met het nemen van risico’s.
Armoede
Over de veroordeling van deze jongens pieker ik niet langer. Ik heb er reeds nachtmerries van. Het is een rechter ook ooit gelukt de moordenaar, een koelbloedige moord met voorbedachte rade, op de waarschijnlijk aankomend premier van Nederland te veroordelen tot slechts achttien jaar cel (effectief: twaalf jaar). Dan moet het ook mogelijk zijn deze daders niet al te streng te straffen. Misschien schoot de een niet. Misschien geven ze elkaar de schuld en wordt niet duidelijk wie de moordenaar is. Misschien luistert de rechter wel naar de advocaat (“veroordeeld in de media, privacy geschonden, heksenjacht, schaamtecultuur, discriminatie, slechte omstandigheden, slechte jeugd, in de steek gelaten door hulpverleners”). Misschien laat de officier van justitie zijn eis wel berekenen door een computer en wordt dat dus 20 uur taakstraf. Misschien lopen deze jongens over een paar jaar weer op straat, in dezelfde straat als waar die juwelier zijn winkel had. Dat droom ik dan. Badend in het zweet word ik wakker.
Waar is het misgegaan? Bij het softe straffen? We straffen van alle landen in West-Europa het strengste zegt men dan. Lekker idee: in alle andere West-Europese landen zal de moordenaar van een aankomend leidend politicus dus nog minder dan twaalf jaar cel krijgen. Gaat het mis bij te weinig politie? Ja, maar die kan er ook niets aan doen. Die heeft geen werkend ICT-systeem en de agent is alle tijd kwijt aan het invullen van rapporten in een verouderd online systeem en dat rapport verdwijnt dan als PDF spoorloos in systemen die allemaal niet aan elkaar zijn gekoppeld. Bovendien: er is nooit genoeg politie. Er zijn veel meer aangiftes dan dat er ooit personeel zou zijn om ze allemaal af te handelen. Het feit dat de politie prioriteit geeft aan het opsporen van juweliermoordenaars is al een zegen. Gaat het mis bij de armoede? Wel als het niet bezitten van merkkleding, een BMW en een scooter onder “armoede” valt. Maar in een land waar de verzorgingsstaat ondanks alles nog altijd iedereen kan voorzien van bijstand is het wat ondankbaar om te reppen over “armoede”. Dat een mens uit armoede een brood steelt is denkbaar, dat een mens juweliers overvalt en ze gelijk maar doodschiet niet. Wie denkt dat armoede crimineel maakt moet dan wel ophouden met zeuren over al die bankiers die zo crimineel zijn. Het is of het een of het ander.
Realiteit als een nachtmerrie
Net als niemand weet ik niet waar het misgaat. Of hoe het anders kan. Of het beter zal worden. Wel slaap ik er soms slecht door en droom ik dromen die niet voor mij bedoeld lijken. Ik zou bang zijn als juwelier. Ik denk dat het redelijk is bang te zijn als juwelier. Wie bang is moet een realiteit accepteren. Een realiteit die we waarschijnlijk niet willen accepteren. Het is een realiteit als een nachtmerrie.
