En weer is er een mensensoort ontdekt. Uitgestorven, dat wel, maar toch. Volgens het tijdschrift Nature is de vondst (overigens alweer een paar jaar geleden gedaan) groot wetenschappelijk nieuws. Zo’n anderhalf miljoen jaar geleden liepen in Afrika niet alleen de Homo habilis en Homo erectus rond (de laatste is waarschijnlijk onze voorvader), maar ook nog een derde soort: Homo Rudolfensis. We zijn een mens rijker! En uiteraard namen alle media dat bericht grif over. Een nieuwe mens is altijd nieuws.
Maar eigenlijk gaat het nergens over. De stukjes schedel waar het om gaat, vertonen duidelijk overeenkomsten met een eerdere vondst, al gedaan in 1972, door de beroemde paleontoloog Louis Leakey, aan de oevers van het Rudolfmeer. Toen werd al driftig gespeculeerd over een nieuwe soort, maar Leakey zelf was voorzichtig. Het zou ook gewoon een lokale variant op Homo habilis kunnen zijn. Of een freak exemplaar. We beschikken over zó weinig fossiel materiaal, dat we echt niet weten hoeveel variatie een bepaalde soort vertoonde.
De nieuwe (nou ja) vondst, die daar dus sterk op lijkt, bewijst in ieder geval dat de vondst van Leakey géén individueel afwijkend exemplaar is. Er waren er blijkbaar meer met zo’n platte smoel. Maar variant of nieuwe soort? De auteurs van het artikel zeggen van niet, maar in een ‘toelichting’ in hetzelfde nummer van Nature beweert paleontoloog Bernard Wood simpelweg dat dit tweede exemplaar aantoont dat er ‘dus’ een derde soort mens heeft bestaan. Wood (lees: de redactie van Nature) schuift het oordeel van de auteurs dus gewoon opzij. Daarbij dringt zich de vraag op hoe lang Nature heeft moeten zoeken (en moeten zeuren) om deze opinie te kunnen afdrukken, want ze gaat natuurlijk veel te ver. Maar voor het blad is een dergelijke toelichting natuurlijk fantastisch. Zo tover je een handjevol interessante botjes alsnog om tot wereldnieuws. Maar het is natuurlijk allemaal koude drukte.
Een nieuwe mensensoort: de media pikken het dolgraag op, maar zo gaat het niet in de paleo-antropologie. Misschien bij Indiana Jones, maar niet in werkelijkheid. Waarom wordt ons dit dan voorgeschoteld? Kern van het probleem is dat Nature het meest toonaangevende wetenschappelijke tijdschrift op deze planeet is. (Direct daarachter volgt Science, daaronder zit niks meer, alleen nog gespecialiseerde vaktitels). En Nature zal die superieure positie ten volle uitbuiten én koste wat kost willen behouden. Deze publicatie is niets anders dan een onderdeel van die permanente pr-campagne.
Nature presenteert zich graag als de Hoogste Rechter, ver verheven boven de wetenschap. Voor velen (helaas ook voor veel wetenschapsjournalisten) bepaalt Nature wat de beste wetenschap van de week is. Wat Nature schrijft, is gewoon waar. Een lekker makkelijk en lui standpunt. De media-aandacht die Nature op deze wijze vrijwel automatisch (puur op basis van haar naam) weet te genereren, heeft echter bedenkelijke gevolgen. De immense naam die Nature zo opbouwt, stimuleert wetenschapsfinanciers en wetenschappers om hun uiterste best te doen om hun artikel aan Nature te verkopen (want auteurs moeten, zoals bekend, betalen voor plaatsing!). Zo heeft Nature de eerste keus uit wat de wetenschap produceert – waardoor het blad inderdaad het beste onderzoek kan afdrukken. Een zichzelf versterkend proces.
Overigens weten ze bij Nature héél goed wat ze wel en wat ze niet willen hebben. Beroemde onderzoekers en instituten, en sexy onderwerpen (zoals oermensen) krijgen allen voorrang. Want die lokken andere namen aan, en/of scoren goed in de media. Nature onderhoudt ook nauwe contacten met relevante onderzoekers op die terreinen, om zeker te weten dat er niks interessants ‘weglekt’ naar andere titels.
Hier is met andere woorden sprake van een vicieuze cirkel waarbij financiers, wetenschappers en media voortdurend als dolle honden in rondjes lopen, terwijl de uitgever lachend aan de kant staat te kijken.
Nature is dus veel meer dan een tijdschrift, en zeker geen objectieve rechter in de wereld van de wetenschap. Nature (en andere topbladen) oefent grote invloed uit op de wetenschapsfinanciering en daarmee op de richting van de wetenschap. En dankzij luie journalistiek domineren Nature-publicaties het publieke beeld van de wetenschap – waar de geldstromen zich weer bij aanpassen. Het blad dat zo graag bezorgde commentaren afdrukt over de gevaren die de wetenschap bedreigen, slaat één onderwerp altijd weer over: haar eigen commercieel beleid, en haar veel te grote invloed.
