De Tweede Kamer praat donderdag over een wetsvoorstel van minister van Binnenlandse Zaken Ronald Plasterk (PvdA) over transparantie van de overheid voor de burger. Het wetsvoorstel maakt toegang tot informatie lastiger, terwijl de oplossing onder handbereik is. Om te kunnen zien wat de overheid van ons geld doet, is er de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Daarin staat welke informatie toegankelijk is en hoe snel die moet worden geleverd. Want als een onderwerp actueel is, heb je die informatie hard nodig.
Sommige overheden zijn heel tactisch geworden in het over het debat trekken van het leveren van de cruciale informatie, zoals ook CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt wel eens vertelde op TPO. Een dieptepunt is de gemeente Utrecht waar bijna iedere journalistieke Wob bij de rechter eindigt.
Dat werd niet beter toen er een regeling kwam, waarbij de overheid een dwangsom moest betalen als men na maanden nog niet had geleverd. Veel overheden betalen het geld lachend en roepen vervolgens dat er misbruik van de wet wordt gemaakt. Maar wie na 10 weken nog niet kan beslissen op een dossier, heeft of de archieven niet op orde, of wil niet.
Het op orde hebben van de archieven is trouwens een wettelijke verplichting. Het hoort dus niet het probleem van de burger te zijn. Het is voor actuele dossiers ook behoorlijk ongeloofwaardig dat de stukken niet kunnen worden gevonden.
De vraag is dan ook wie de wet misbruikt: de burger of de overheid? Maar een dwangsom betalen is natuurlijk nooit de oplossing geweest. Dus na een campagne van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) is er nu een nieuw wetsvoorstel waarin de dwangsom wordt afgeschaft.
De logica zou zijn dat je teruggaat naar de oude situatie: als de overheid niet tijdig beslist dan mag je er vanuit gaan dat je verzoek is afgewezen. Dus kun je bezwaar aantekenen, bij spoed ook een kort geding aanspannen en daarna in beroep. Deze route werkte goed en zorgt dat je dicht bij de inhoud blijft.
Maar druk van de rechter wil de VNG pertinent niet en dus is het plan nu dat na het verstrijken van de wettelijke termijn de burger in onderhandeling moet met de overheid om te kijken wat wel haalbaar is. Eerder mag je niet naar de rechter of krijg je je kosten niet vergoed. Ter vergelijk: als wij als burger termijnen overschrijden hebben wij gewoon pech gehad. De overheid meet dan dus met twee maten.
Dit is een pijnlijk trage aanpak, waarbij het probleem van de wetsovertreding door de overheid in de schoenen van de burger wordt geschoven. In een digitale wereld waar je met Google door miljarden documenten in seconden kunt zoeken, staat dit haaks op de ambities die je als overheid hoort te hebben.
Maar als het aan PvdA-Kamerlid Manon Fokke ligt, gaat die vlieger niet op. Zij is fel tegenstander van de Wet dwangsom voor de Wob en wil de oude situatie herstellen. Dus het bezwaar fictieve weigering weer opnieuw invoeren.
Donderdag heeft de Tweede Kamer een belangrijke keuze: mogen we transparantie afdwingen of krijgen we een bestuur dat pas na heel lang zeuren openheid van zaken geeft? Want met transparantie heeft deze wetswijziging in de huidige vorm niets te maken.
