Opeens was Nina Simone overal op de Nederlandse televisie. Eind jaren tachtig speelde zij plotseling in allerlei showprogramma’s haar oude liedje ‘My Baby Just Cares For Me’ (1958), dat dankzij een reclame van Chanel No 5 na dertig jaar opnieuw een hit was geworden. Ik was bijna twintig en kon deze oude ster wel waarderen, maar vond de plichtmatige optredens toch ook wat gênant. Nog meer verrast was ik, toen uit een item bij een actualiteitenrubriek – ik herinner me niet meer precies welke – bleek dat Nina Simone in Nijmegen woonde. De Amerikaanse ster had hier een vrij doodse flat gekocht in een wat kleurloos complex. Nijmegen was dicht bij Duitsland, zo zei ze, dat was handig. Maar waarom was ze dan niet gewoon in Duitsland gaan wonen?
Nina Simone is niet wat je noemt een glamoureuze verschijning en ze heeft eigenlijk ook niet een bijzonder goede stem. Toch heeft haar muziek iets magisch – ik kan er in ieder geval geen genoeg van krijgen. Dat zal ook komen door haar virtuoze pianospel, Nina Simone was opgeleid als klassieke pianist. Dat was heel bijzonder in haar dagen, zeker voor een zwarte vrouw. Nina Simone werd in 1933 geboren als Eunice Waymon, in het raciaal gesegregeerde Amerika. Haar moeder was dominee en Eunice speelde als driejarig kind piano in de kerk, tot een blanke pianolerares het meisje onder haar hoede nam. Het kind kwam terecht in een andere, blanke wereld, met andere, klassieke muziek. Eunice offerde vanaf toen al haar tijd en energie – en eigenlijk ook haar jeugd – op aan een ideaal, om de eerste zwarte concertpianist te worden. Tot zij een auditie deed voor een prestigieuze opleiding, waar zij tot haar teleurstelling werd afgewezen.
Naar haar eigen overtuiging had de afwijzing te maken met het feit dat zij een zwarte vrouw was – wat voor die tijd zeker niet denkbeeldig is. Om geld te verdienen ging zij spelen in een nachtclub in Atlantic City, waar zij van de uitbater ook zelf moest zingen. Om deze ‘zondige’ carrière verborgen te houden voor haar moeder – maar wellicht ook om afscheid te nemen van haar muzikale verleden – veranderde ze haar naam in Nina Simone. Eind jaren vijftig had ze haar eerste grote hit met ‘I Loves You Porgy’. Nina trouwde met Andy Stroud. Die zorgde ervoor dat Nina een carrière maakte en veel geld verdiende, maar hij werd ook steeds meer haar manager – en steeds minder haar man. Andy ging voor het grote geld, Nina wilde haar eigen hart volgen. In de jaren zestig raakte zij nauw betrokken bij de zwarte beweging rondom Martin Luther King, maar ook bij de veel radicalere beweging van de Black-Power.
Nina Simone bezong de ziel van zwart Amerika. Een groep mensen voor wie vrijheid en gelijkheid niet golden, voor wie geen plaats was in de American Dream. Niet alleen politiek, maar ook muzikaal leek Nina Simone haar thuis te hebben gevonden. Zoals in het indringende ‘Mississippi Goddam’ (1964), geschreven na racistische moorden. En ‘To Be Young, Gifted and Black’ (1969), dat een lijflied werd van de zwarte beweging in Amerika. Maar dit waren ook liedjes die door de blanke radiostations werden geboycot. Nina Simone leefde op in de sociale strijd, tot de moord op Martin Luther King. Daarna verloor ze haar houvast, ontvluchtte ze haar land en zwierf zij rond over de wereld: van Barbados in de Caraïben, tot aan Liberia in Afrika. Ze verloor ook het contact met haar man en met haar dochter en raakte in een depressie – en deed een poging tot zelfmoord. Tot ze strandde in het nachtclubcircuit van Parijs.
In Parijs werd de gevallen Amerikaanse ster opgepikt door een betrokken Nederlandse fan, Gerrit de Bruin, die Nina Simone overhaalde om tot rust te komen in Nijmegen, waar hij zelf woonde – en hij haar ook wat in de gaten kon houden. In Nederland kon hij optredens regelen, ook voor de televisie. Nina kocht in Nijmegen een appartement, in het Belvoir-complex, net om de hoek bij De Bruin. Een bevriende huisarts constateerde psychische problemen en schreef haar pillen voor. Het gedrag van de gevallen ster was soms onbehouwen en haar leven vaak eenzaam. Simone woonde van 1988 tot 1991 in Nijmegen, daarna vertrok ze naar Amsterdam, waar ze een appartement huurde aan de Jan van Goyenkade. Eind 1992 vertrok ze plotseling naar een dorp in Frankrijk, waar ze regelmatig in opspraak kwam, bijvoorbeeld als ze met haar luchtbuks op haar buren schoot. In 2003 overleed ze op 70-jarige leeftijd, als gevolg van kanker.
Eunice Waymon heeft een leven lang strijd geleverd. Als zwarte vrouw en als muzikaal genie. Tegen haar eigen man en tegen de muziekindustrie. Een strijd tegen de hele wereld – en uiteindelijk een gevecht met zichzelf. Wie was de vrouw achter Nina Simone? Was dat het zwarte meisje dat ooit droomde om concertpianist te worden? Of was dat meer de vrouw die een commerciële ster werd? Of was zij toch vooral de activistische zangeres van de zwarte beweging? Of was zij boven alles een vrouw die leed onder haar psychische problemen? Ik denk dat zij het allemaal was – en ook allemaal tegelijk. In het indrukwekkende lied ‘Four Woman’ (1966) bezingt Nina Simone de vier stereotypen van de zwarte vrouw. Een ongepolijst en poëtisch lied, waarin we niet alleen Nina Simone horen, maar vooral ook iets van Eunice Waymon zien.
https://youtu.be/4grGAYx9koA
Ronald van Raak schreef eerder over het Bonaire van Harry Belafonte, de weemoed van Major Tom, Karen Carpenter (en veertig jaar punk), de whiskybar met Lotte Lenya, Jim Morrison en David Bowie, de hemelse muziek van Hildegard von Bingen, het evangelie van Armand, over de wilde boerendochter van Ivan Heylen, de opmerkelijke punk van Drukwerk, de bescheiden superster Toni Willé, de tranen van Arno en Gradje, de politieke poëzie van Dorine Niezing, liefde en verlangen van Nusrat Fateh Ali Khan, de ongewassen stem van Blind Willie Johnson, de boodschap van Grandmaster Flash, dollen met Donna Summer en nostalgie met Maggie MacNeal.
