Barack Obama is voorlopig nog niet van plan om de apartheid af te schaffen, maar hij belooft wel een onderzoek naar de relatie tussen Big Data en Privacy. Amerika gaat onverdroten door met spioneren en het ondermijnen van het internet. Het leek allemaal zo mooi. Een Obama die krachtig overkwam en beloofde veranderingen door te voeren. Want – zo moest ook hij nu wel erkennen – zelfs naar Amerikaanse maatstaven is het spioneren door de NSA wel een heel beetje doorgeschoten. Maar waar het om draait is wat hij niet aankondigde.
Het eerste wat pijnlijk en opmerkelijk is, is dat Amerikaanse ingezetenen op het punt van grondrechten anders behandeld worden dan niet-Amerikaanse ingezetenen. Wij kunnen zo’n vorm van apartheid niet, want het recht op leven, een verbod op martelen en het recht op een persoonlijke levenssfeer geldt in Europa voor iedereen. Obama erkent ons recht op privacy recht wel, maar schaalt dat toch anders in dan voor Amerikanen.
De verwachting was alom dat hij dankzij spionagezaak de keus zou maken dat ieder soort mens gelijk zou worden gezien. Maar uiteindelijk werd zo’n aankondiging niet gedaan. Obama maakt eerder het onderscheid groter door de metadata (wie met wie belt) van telefoongesprekken van Amerikanen anders te behandelen dan elders opgehaalde data. De Amerikaanse cloud blijft dus onverminderd een risico voor ons.
Ook het massaal data verzamelen van talloze bronnen wordt niet aangepakt. Net zo min dat programma’s worden gestopt die de structuur van internet slopen, zoals het verzwakken van beveiligingssoftware of het infecteren van computers en telefoons op echt ieder niveau dat maar denkbaar is.
Wel belooft Obama nu te stoppen met het afluisteren van bevriende staatshoofden. Vriendjes blijven met de VS heeft dus een nieuw voordeel gekregen. Hoe het zit met de rest van de ministerraad of het afluisteren van departementen werd in de toespraak niet duidelijk. Of wij nog steeds doelwit zijn, blijft onduidelijk.
Er komen wel verbeteringen. Er komt meer toezicht, de NSA moet meer openheid geven en procedures worden anders ingericht. Dat is wel winst, want regelmatig blijkt de Amerikaanse spionage de eigen toets der kritiek niet te kunnen doorstaan.
Maar het pijnlijke is dat – behalve het afluisteren van bevriende staatshoofden – geen praktijk wordt gestopt. De tactiek is slim: je gaat ver over acceptabele grenzen heen en schaalt dan terug naar wat nog wel acceptabel is. Handig voor die zaken die in het publieke debat nooit te regelen waren geweest. De piketpaaltjes zijn verschoven.
Toch was het niet alleen slecht wat Obama aankondigde. Op een belangrijk punt neemt Amerika de leiding, waar we het in Nederland laten afweten: big data. Tijdens de toespraak werd een commissie aangekondigd die de problematieken van Big Data en privacy gaat onderzoeken. De datacollectie van de NSA is het grootste gedocumenteerde big data-project. Een beter inzicht zou echt kunnen helpen, want nu staan we in het geheel niet bij de gevolgen stil.
Maar het blijft allemaal erg mager en een doekje voor het bloeden. Ook een sneer naar China en Rusland dat zij ook foute dingen doen met spionage maakt dat eens temeer duidelijk. Het kwam bijna over als het jongetje dat met winkeldiefstal werd gepakt en dan zegt ‘dat anderen het ook doen’. Voor een president die iedere datawinkel kan leegroven, is dat een twijfelachtige verdediging.
