Vanmiddag loopt het ultimatum af dat de Egyptische legerleiding gesteld heeft aan president Morsi om een weg te vinden, met de oppositie, uit de huidige crisis in het land. In een speech die gisteravond uitgezonden werd op de Egyptische televisie hamerde de president meerdere malen op het legitieme, democratische mandaat dat hij van het volk kreeg toen hij vorig jaar met 51,7 procent van de stemmen werd gekozen, kwam het woord dialoog echter maar zuinigjes over zijn lippen en volstond hij met de opmerking dat de oppositie gerespecteerd werd. Dat was niet genoeg.
Een president is een president van het hele volk en als hij het volk toespreekt doet hij er goed aan een echte hand uit te steken. De kans dat de president vandaag met de oppositie aan tafel gaat zitten, is niet erg groot, laat staan dat ze samen tot een compromis komen. Het leger staat dan ook klaar om de boel over te nemen. Wat betekent dit alles voor de democratie?
In de eerste plaats zal een eventueel opzijzetten van Morsi, let wel, ik spreek –nog- niet over afzetten, een enorm trauma opleveren bij zijn islami(s)tische achterban. Zowel Morsi als zijn getrouwen en de Morsimensen in de straat hameren keer op keer op het feit dat de President gekozen is in de meest democratische verkiezingen ooit in het land. Hij is nog maar een jaar aan de macht, en hij moet verdwijnen onder druk van dezelfde straat die Moebarak tot aftreden bracht en nog meer onder druk van het leger.
Is het voorstelbaar dat de islamitisch-politieke krachten nog een keer hun handen zullen branden aan de democratie? Zal het trauma niet zo groot worden dat antiwesterse en antidemocratische krachten binnen de behoudende moslims in Egypte zo groot worden dat de kloof tussen hen en wat ‘de seculieren’ wordt genoemd alleen maar groter wordt en de kans op het vestigen van een echte democratie alleen maar verder weg aan de horizon komt te liggen? Dat de bitterheid en rancune tegen het westen groter wordt? Ik denk dat dat het geval zal zijn.
In de tweede plaats is daar de rol van het leger. Is het niet onbegrijpelijk dat de volksmassa’s nu om ingrijpen van het leger vragen? Herinneren zij zich niet dat het leger decennialang de Egyptische autocratische heersers heeft gediend en dat de martelingen en corruptie, met name onder Moebarak, tot een hoogtepunt waren gekomen? Herinnert niemand zich hoe het leger na de val van Moebarak vrouwen op hun maagdelijkheid testte? Dat er nog steeds onduidelijkheid bestaat over het lot van tientallen, zo niet honderdtallen demonstranten van de periode net na de val van Moebarak? Is het de massa’s dan niet bekend dat het leger een enorme vinger in de pap heeft in ’s lands economie? En die tegen elke prijs wil behouden, ten koste van het volk?
Het vormen van een coalitie als die van Rebel, Tamarud, is het goede recht van elke oppositionele kracht in een democratie. President Morsi heeft het gewoon laten gebeuren. Dat valt te prijzen in hem. Moebarak had het allang de kop ingedrukt. Het komen met eisen voor een verbetering van het lot van het land is eveneens legitiem. Het eisen evenwel van het aftreden van een president, ook toegestaan vanzelfsprekend, getuigt in het Egypte van vandaag de dag evenwel niet van een goede wil.
Als de president aftreedt, wat dan? Wie komt er naar voren? Is de oppositie homogeen genoeg om met een sterke kandidaat te komen? Waarom probeert de oppositie niet de dialoog aan te gaan? Waarom liepen de oppositieleden weg uit de commissie die de grondwet indertijd voorbereidde? Had ze daar beter niet haar poot stijf moeten houden toen ze zo dicht bij de knoppen zat? Zal de oppositie niet veel meer chaos bereiken of is het zo dat de angst van oppositie, zoals op Twitter stond, voor de islamisten groter is dan haar voorkeur voor een heuse democratie? Is dat het? Weg met de islam? Dan kan ze menig politicus in Europa de handen schudden. Is het niet zo dat in een democratisch spel ook de oppositie zijn verantwoordelijkheid moet kennen? Loopt zij niet rechtstreeks in de val van het leger, precies zoals de legertop dat eigenlijk bedacht had?
De reacties vanuit het westen zijn verschillend van aard. Vanuit de hoek van mensen die hoe dan ook weinig op hebben met de combinatie democratie en moslims, wordt vanzelfsprekend gehoond dat ze het altijd al gezegd hebben dat het toch nooit zou lukken. Ik wil een paar argumenten noemen die op Twitter voorbijkwamen. Zo werd er met verontwaardiging vastgesteld dat Morsi zijn eigen mensen op allerlei cruciale posten zette. Verder dat hij een grondwet door de strot van het volk had geduwd die wel erg veel ruimte liet voor interpretatie en hij die ruimte ook nam. Dat de president niet alleen president is van 50 procent van het volk plus één, maar van iedereen.
Ik geef mijn commentaar geïllustreerd met wat voorbeelden uit het westen. Als in Amerika een president aan de macht komt van de andere partij, dan is het gewoonte dat ambtenaren van de vorige administratie hun post verlaten om vervangen te worden door ambtenaren van de nieuwe. Een Amerikaanse president zal ook altijd proberen om mensen in het Hooggerechtshof te benoemen die zijn politieke kleur dragen. Niemand die daar schande over spreekt: normaal politiek gedrag.
De regering van Hongarije heeft er een nieuwe grondwet doorheen gejaagd waar de honden geen brood van lusten en haar perswet lijkt een nieuwe vorm van censuur. De Hongaarse premier werd verschillende keren op het Europese matje geroepen. Hij liet het zich allemaal zeggen, maar veranderde niets wezenlijks.
De Franse president is ten slotte het voorbeeld van een gespleten natie. Om het even welke politieke kleur de Franse president heeft, is de helft van het volk –hartstochtelijk- voor hem of even gepassioneerd, de andere helft, tegen hem. Ik besef heus wel dat de vergelijkingen die ik hier maak maar een beperkte waarde hebben. Maar wat ik wel wil zeggen is dat veel dingen die er nu in Egypte gebeuren, ook plaats vinden in Europa of de Verenigde Staten.
Vanzelfsprekend heb ik geen oplossing, ik ben slechts een commentator aan de zijlijn. Maar ik heb mijn grote twijfels over het ingrijpen van het Egyptische leger. Natuurlijk zal het verwijderen van president Morsi leiden tot een zucht van opluchting onder zijn tegenstanders in de straten en de machtsburelen. Maar als het volk daarna weer aan het werk gaat, en zich realiseert dat het weer terug bij af is en het licht nog steeds uitvalt en de benzine nog steeds schaars is, zal het beseffen dat roepen om verandering ook compromisbereidheid eist.
Dat is namelijk de echte democratie. We gaan het zien of dat ooit gaat lukken.
